Националниот парк Галичица е прогласен во 1958 година со цел да се зачува растителниот и животинскиот свет и природниот изглед на планината Галичица со посебен осврт на шумскиот еко систем односно шумите во границите на просторот кој е прогласен за Национален парк. За илустрација ќе напоменеме дека при прогласувањето во просторотод паркот имало околу 150 000 м3 дрвна шумска маса додека денес има околу 1 700 000 м3 што аначи дека шумскиот фонд во паркот е зголемен над 10 пати што истото е значајно за квалитетот на воздухот и емисијата на стакленички гасови кои влијаат на планетата земја и кое ќе биде голем предизвик за иднината на еко системите во глобални рамки. Националниот парк Галичица кој покрај НП Пелистер , НП Маврово и НП Шара е еден од четирите Национални паркови во Р.С.Македонија . Националниот парк Галичица односно просторот од денешниот Национален парк Галичица е прогласен за Национален парк во 1958 година и е како трето прогласен парк во нашата држава. НП Пелистер e прогласен 1948 година и воедно е прво прогласен простор за Национален парк во поранешната Југословенска федерација. НП Маврово е прогласен во 1949 година. По големина на прво место е Маврово со околу 75 000 ха (хектари) потоа Галичица со околу 25 000 ха (хектари) и Пелистер со околу 17 000 ха(хектари). Во денешно време актуелно е прогласувањето на Националниот парк Шара како четврти Национален парк кој се вметна во листата на национални паркови во Р.С.Македонија и со самото тоа се направи збогатување на нашата држава со заштитени природни просторни атракции што во основа претставуваат национални паркови. Денес Паркот се препознава како едно од најважните подрачја или „жариште“ на биолошката разновидност во Европа, што е потврдено со бројни меѓународни номинации, како на пример: „Светско наследство на УНЕСКО“, „Емералд подрачје“, „Значајно растително подрачје“, „Примарно подрачје за пеперутки“, a потенцијално и „НАТУРА 2000 подрачје“. Националниот парк Галичица е дел и од меѓународниот парк Преспа кој зафаќа површини на три држави меѓу кои и делови од Албанија и Грција.

Национален парк Галичица се наоѓа во југозападниот дел на Република Македонија, на планинскиот масив Галичица, вклучително и делови од нејзините ограноци Исток и Пречна Планина, како и островот Голем Град во Преспанското Езеро. Планината Галичица е дел од Шарско-Пиндскиот систем на планини. Го зафаќа најјужниот дел од геотектонската единица на западно-македонската зона. Големите отворени површини кон Охридското и Преспанското Езеро кои ја ограничуваат од исток и запад, придонесуваат во нејзиното јасно визуелно одвојување како засебна целина. На север, масивот преку прегребенската долина на превалот Буково, продолжува во Плаќенска односно Илинска планина, додека на југ се спушта во Корчанско поле. Националниот парк Галичица од 2014 година е дел од прекуграничниот Биосферниот резерват Охрид-Преспа, кој зафаќа површина од 2 држави со Албанија и е со површина од 446.224,52 хектари. Планината има меридијански правец на протегање, при што надморската височина опаѓа кон север. Кон Охридската котлина, благодарение на Коселско - Љубанишкиот расед, планинските страни стрмно се отсечени кон Охридското Езеро. Со оглед на издолжената форма на масивот и правецот на протегање од север кон југ, најголема застапеност имаат падините со источна односно западна експозиција. Меѓутоа, поради силно развиениот релјеф, на овој планински масив можат да се сретнат падини со сите експозиции. Надморската височина на планинскиот масив Галичица се движи од 695.m н.в. (нивото на Охридското Езеро), односно 850.m н.в. (нивото на Преспанското Езеро), до 2265.mн.в. на граничен столб Ф10. Апсолутната височинска амплитуда изнесува 1570.m, што овозможува развој на планински релјеф. Помаркантни коти кои доминираат со релјефот се: Магаро – 2254.m н.в.; Лако Сигној – 1984.mн.в.; Гога – 1737.mн.в.; Труглаш – 1264.mн.в.; Голем Осој – 1005 m н.в.; Пецилин – 1421 m н.в.; Самар – 1654.m н.в.; Калето – 1182.mн.в. и Вишесла – 1564.mн.в.

Границата на Националниот парк Галичица започнува од граничниот премин кај Св. Наум, од каде што се протега кон север по должината на брегот на Охридското Езеро, сѐ до селото Долно Коњско. Оттука, во близина на археолошкиот локалитет „Античка Фурна“ границата се издига до месноста Св. Стефан. Тука границата остро свртува на исток, па кон североисток низ населбата Свети Стефан, над шумата, до пред населбата Рача. Движејќи се кон север, до изворот Беј Бунар, се до Св.Петка над с. Велгошти и од тука на североисток и избива на врвот Вишесла (1.563 м). Оттука границата се протега кон југоисток до котата од 1.571 м, од каде избива на котата од 1.554 м, а потоа на врвот Скала (1576 м). Потоа границата се движи по сртот на Самар, Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 7 1. Зона за строга заштита. 2.117 ha (околу 9 %) Територијата на Паркот припаѓа во административните граници на општините Охрид и Ресен : 15.586.ha од територијата на Паркот припаѓаат на општината Охрид, додека 9.368.ha се во границите на општина Ресен. Во паркот денес живеат околу 5 000 жители во 18 села и населби. Биолошка разновидност. Во овие граници површината на Националниот парк Галичица изнесува 24.151, 4 хектари. Паркот претставува „жариште“ на биолошката разновидност во Европа, но и пошироко, во глобални рамки. Паркот се издвојува од другите подрачја со слична големина по исклучителното богатство на живеалишта и видови на релативно мала територија. преку котата од 1.608 м и избива на котата од 1.646 м. Оттука, границата се движи кон исток и избива на врвот Кукољ (1.319 м), а потоа свртува кон југозапад и избива на врвот Пецилин (1.424 м). Оттука границата продолжува да води кон југ и избива на висинската точка од 1.141 м на ридот Сирханско Кале. Одовде, пресекувајќи го патот, границата се движи кон југоисток сè до брегот на Преспанското Езеро. Оттука границата се протега по западниот брег на Преспанското Езеро до македонско – албанската граница, кај месноста Занданана, вклучувајќи го и островот Голем Град. Од месноста Занданана границата се протега на запад по македонско – албанската граница сè до почетната точка кај граничниот премин Св. Наум. 

Зони на паркот
1. Зона за строга заштита. 2.117 ha (околу 9%)
2. Зона за активно управување. 12.275 ha (51%) 
3. Зона за одржливо користење. 9.612 ha (40%) 
4. Заштитен појас. 147 ha (околу 1%) 

На површина од приближно 25.000 ha, се среќаваат повеќе од 37 типови живеалишта, 40 растителни заедници, околу 1600 таксони од васкуларните растенија, над 143 видови лихеноидни габи, повеќе од 480 видови габи и преку 3.231 таксони од фауната. Галичица има највисоко ниво на богатство со видови на фауна и присуство на реликтни и ендемични видови, не само во споредба со други планини на национално или регионално ниво, туку и во европски размери. По својот состав, актуелната фауна во Паркот е високо хетерогена, составена од различни комплекси на елементи на фауна, концентрирани во релативно мала област. Тоа резултира со ситуација во која медитерански видови коегзистираат со алпски, сибирски и степски видови. 

Шумите во Паркот имаат големо еколошко значење и вклучуваат повеќе типови живеалишта кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа односно се значајни за зачувувањето на повеќе видови кои исто така се сметаат за клучни вредности. Согласно EUNIS класификацијата на типови на живеалишта од 2004, во Паркот се среќаваат десет типови живеалишта (со вкупно 13 растителни заедници) кои се заштитени со Директивата за живеалишта. Сo оглед на нивното простирање, постои основа голем дел од подрачјето на Паркот да биде прогласено за Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, по своето значење, се издвојуваат шумите од фоја (Пеониски шуми со фоја, кои во Паркот опфаќаат три растителни заедници: Pruneto-Celtetum , Biaro tenuifolii - Juniperetum excelsae и Querco- Juniperetum excelsae . Шумите во Паркот имаат големо социоекономско и културно значење на пример ваковските шуми во Глајшо и на други места во близината на планинските села во Паркот.

Во Паркот се среќаваат два типови на живеалишта со грмушки кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа, или пак се сметаат за значајни за зачувувањето на некои клучни видови во Паркот. Следствено, во иднина тие ќе претставуваат основа за прогласување на Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Тука спаѓаат живеалиштата со грмушки од зеленика и живеалиштата со грмушки од модра смрека .Последново има и економско значење со оглед на тоа што смреклинките се вбројуваат меѓу најзначајните недрвни шумски производи во Паркот.

 Во Паркот, согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, се среќаваат 4 типови живеалишта, со вкупно 8 растителни заедници, кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Благодарение на тоа што овие живеалишта зафаќаат големи простори, голем дел од површините со тревеста вегетација во Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, брдските пасишта (Елино-балкански степи со Satureja montana, ) се посебно значајни за голем број видови орхидеи во Паркот. Во минатото, пасиштата имале и големо социоекономско значење за населението во Паркот, но и пошироко. Хазмофитската вегетација и вегетацијата на сипари. Согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат два типа на хазмофитска вегетација со четири растителни заедници) и еден тип на вегетација на сипари , кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 10 Поради варовничкиот карактер на планината, водните екосистеми во Паркот имаат големо еколошко значење за голем број на клучни видови, но и воопшто. Меѓу нив се издвојуваат два типови на живелишта кои се ретки или загрозени во Европа (Привремени површински текови (влажна фаза) и Вегетација на олиготрофни брзи потоци богати со варовник. Покрај нив се среќаваат уште најмалку 5 типови водни живеалишта кои се од посебно значење за зачувувањето на голем број клучни видови без`рбетници и `рбетници. Од нив, од посебно значење имаат изворите Свети Наум, Црвена Локва, другите природни и вештачки локви, како и планинските и крајбрежните извори. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Изворите Свети Наум со својата непосредна околина се издвојува по големото социоекономско и културно значење и се вбројува меѓу најзначајните туристички одредишта во Македонија и пошироко. Водните живеалишта. Езерцето го формираат 15 крајбрежни извори и околу триесетина подводни. Количната на вода која извира од овие извори е Најголема природна вредност, вклучително и хидролошка, посебно внимание заслужува врутокот кај манастирот Свети Наум. Се наоѓа на крајниот југоисточен дел од Охридското Езеро. Го сочинуваат два дела. Првиот е издолжен налик на низинска река и по своите карактеристики е типичен претставник на карстните врутоци. На неговото дно се забележуваат бројни подводни извори. Покрај нив особено по јужниот брег има крајбрежни извори. Вториот дел кој се наоѓа низводно од првиот е поширок и со кружна форма. Во него се оформени два острови. Крајниот северен дел од врутокот преку истек долг 10 до 12.m поврзан е со Охридското Езеро. Вкупната површина на езерцето 2 оформено од врутокот е 0,342 km . Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 11 Количината на вода со потекло од Преспанското Езеро во врутоците Свети Наум и Тушемишта (Албанија) се движи околу 50%. Останатите 50% се со потекло од врнежи. За разлика од овие два врутоци, подземната врска кај Билјанините Извори во близина на Охрид поретко се потврдува. Температурата на водата се движи помеѓу минималната, најчесто о о во месец февруари, од 7,2 C до максимални 12,8 C измерени во јули. Во најголем дел од годината температурата е помеѓу 10 и 11 о C. Длабочината на езерцето е различна, но во најголем дел се движи помеѓу 2 и 3.m. Најголемата длабочина е 3,5.m. Дното во најголем дел е тињесто и скоро целосно обраснато со вегетација. Вегетацијата отсуствува само околу подводните извори. На јужниот брег има поситни до крупни фрактури од варовник. Северниот брег е претежно песочен, додека околу островите тињата е помешана со органски детритус. 3 релативно стабилна и изнесува 6 до 8 m . Поради стабилноста на изворите водостојот на езерцето многу малку се менува. На водостојот на езерцето промените во водостојот на Охридското Езеро немаат влијание. Иако гледано од брегот површината на водата во езерцето изгледа мирна, таа се движи. Брзината на -1 струењето на водата во езерцето е од 0,100 до 0,108 ms , додека -1 во истекот изнесува 1,32 ms . Подземната врска на Охридското и Преспанското Езеро била цел на истражување на голем број на хидролози. Со различни методи, односно со користење на различни трасери оваа врска е потврдена повеќе пати. Покрај потврда на поврзаноста истражувањата откриваат и други интересни податоци: Во однос на брзината со која водата поминува под Галичица податоците се многу различни. Најкратко досега забележано време е 6 часа за колку трасерот фрлен во водите на Преспанското Езеро се појавил во врутокот Тушемиште. Но покрај ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 12 Значителните промени во нивото на водата во Преспанското Езеро се резултат на повеќе фактори. Покрај другите, влијание има и состојбата (отвореноста за проток на вода) на подземните канали/пукнатини и количината на наталожени седименти во резервоарите. Хидрологијата на подземните води во Паркот е главно условена од матичниот супстрат кој во најголем дел е од варовници со сунѓереста структура и голема порозност. Овој матичен супстрат ги определува хидролошките состојби и процеси. Како генерална забелешка може да се констатира дека сите врнежи кои паѓаат на површината многу брзо понираат низ варовниците сè до водонепропусливите силикатни карпи. Полиња Суво Поле е најголемото карстно поле, со должина од 4,2 км и најголема широчина од 1 км. Има издолжена форма со две поголеми проширувања (зарамнини). Проширувањата се поврзани со низок и прилично широк превал. Дното на полето од југ кон север се снижува, т.е. во јужниот дел е на височина од 1480 м, додека во северниот на 1430 м. На западниот раб на полето се развиени голем број вртачи, додека на дното се сретнуваат хумови. Дното е покриено со резидиум и песокливи глини. На одделни делови на дното од полето на површината се јавуваат шкрилци. Задржувањето на водата во подолг временски период оди во прилог на тоа дека во пазувите на планината има големи резервоари во кои се складира водата која понира од Преспанското Езеро, а потоа преку канали и пукнатини доаѓа во Охридското Езеро. Различната брзина на доаѓање на водата потврдува и дека под Галичица нема единствен канал со кој езерата се поврзани туку се работи за бројни канали/пукнатини. овој екстрем во најголем број случаи водата под Галичица се задржува барем година дена. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 13 Ѓафа Карстното поле е со меридијански правец на протегање. Долго е 4 км со најголема широчина од 1,4 км. На дното од полето има три локви и еден бунар. Карстните полиња на Галичица во поглед на постанокот се полигенетски. Се формирале под дејство на флувијалната и карстната ерозија. Подземни карстни форми Шарбојца (Асан Ѓура) е второ по големина карстно поле, со должина од 2,5.км и широчина од 1,7.км. За разлика од претходното, карстното поле Шарбојца е разбиено со неколку хумови. Во средишниот дел на полето се издигнуваат пет хумови изградени од поотпорни карпи, во вид на ритчиња. На дното на полето присутна е локва, како и еден бунар во близина на планинската куќа. Ниските делови на полето се под тревна вегетација, додека хумовите кои се издигнуваат за 10-15 м се голи. Варовничкиот карактер на планината е причина за богатството на подземни геоморфолошки форми, како на пример пештерите и пропастите кои претставуваат значајни живеалишта на повеќе клучни видови. Според EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат три типови на живеалишта кои се ретки или загрозени во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Од пештерите како значајни живеалишта се издвојуваат Мечкина Вардуљполето го чинат две проширувања со различен правец на протегање, меѓу себе одвоени со неколку ниски хумови. Првото проширување има меридијански правец југ-север, додека второто е со правец југоисток-северозапад. Полето Вардуљ е долго околу 4,5 км, со најголема ширина од 0,8 км. По дното на полето се развиени вртачи, што укажуваат на интензивна карстрификација. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 14 Пештера кај селото Лескоец (Преспа) – Пештерата се наоѓа во непосредна близина на селото Лескоец, односно под врвот Стрнина (1107 м). Вкупната должина на пештерата изнесува 43 м, додека заедно со споредните пештерски канали, должината на пештерата кај селото Лескоец достигнува 48 м. Трите пештерски 2 канали зафаќаат вкупна површина од 69 м , односно вкупната по2 вршина на внатрешноста од пештерата достигнува 96,25 м . Пештерата кај селото Лескоец преставува типичен пример на пештера во која бил присутен подземен воден тек кој денес не егзистира, односно истата е наполно сува и е од типот на суви, фосилни пештери. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Пештера Воила Наумова Пештера – е една од најинтересните регистрирани и испитани пештери покрај брегот на Охридското Езеро. Се наоѓа во непосредна близина на Црна Пештера, односно десетина метри северно од неа. Гледано во целина пештерата има полукружна форма. Вкупната должина на Наумовата Пештера изнесува 27,7 м 2 со површина на внатрешноста од 167 м . Посебна карактеристика за оваа пештера е богатството на пештерските украси. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Дупка, Воила, Лескоска Пештера, додека пак пештерата Самотска Дупка е најголемата пештера во паркот со должина од 224 m. На планината Галичица се изградени десетина подземни карстни форми (пештери и пропасти). Пештерата Воила или како уште е позната под името Скалана се наоѓа 250 м западно од патот Охрид - Суво Поле, кон село Коњско. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 15 Пропаста `Рблок се наоѓа на исток од селото Пештани (2 км воздушна линија), односно југоисточно од селото Елшани на просторот наречен Гуменци, на 1015 м. Нејзината должина достигнува 15 м, со најголема широчина од 6 м. Фосилен (реликтен) глацијален релјеф Пропаст `Рблок Надморската височина на Галичица и погодната морфопластика овозможиле во текот на плеистоцентот на поедини делови да се Вкупната должина пештерата Воила изнесува 37 м, а длабочината на пештерата, од влезот до дното на нејзината најниска галерија достигнува 20 м. Пештерата Воила, претставува најбогата со украси (многубројни сталактити, сливови и пештерски столбови) од сите пештери на Галичица. Самотска Дупка Пештерата Самотска Дупка, не само по својата должина од 224 м, туку и по останатите природни карактеристики, во многу ги надминува останатите пештери на планината Галичица. Се наоѓа на источната страна од скарстената долина Студино, во горниот дел на помал скарстен дол кој напречно се спушта кон Студино. Во близина на пештерскиот влез, кој е на 1 430 метри н. в. присутно е големо количество блоковски материјал. Пештерата Самотска Дупка преставува мошне едноставен, но доста простран пештерски канал кој гледано во целина има правец на протегање југозапад-североисток. Вкупната должина на главниот пештерски канал во пештерата Самотска Дупка изнесува 207 м, додека вкупната должина, заедно со споредните пештерски канали достигнува 224 м. Пештерата Самотска Дупка во основа преставува фосилна речна пештера, односно пештера низ која истекувал подземен воден тек. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 16 Покрај двата цирка, типично глацијална форма во релјефот на Галичица e и еден помал валов. Тој започнува од излезот на горниот цирк и се движи кон север. Во крајниот југоисточен дел, од југ на валот се надоврзува скарстена долина, додека неговата западна страна во североисточниот дел е во контакт со долниот цирк. Просечната широчина на валовот изнесува околу 400 м, додека неговата должина достигнува до 2 км. Моренски наслаги, како резултат на глацијалната ерозија незначително се забележуваат на дното на цирковите, додека на превалот Липона Ливада, каде всушност доаѓало до стопување на мразната маса (1550 – 1650.метри н.в.) наталожени се значителни моренски наслаги. акумулира мразна маса, што резултирало во создавање на глацијален релјеф. На целата планина Галичица што се наоѓа на територијата на Република Северна Македонија изградени се само два цирка. Овие маркантни циркови се наоѓаат јужно од превалот Липона Ливада (1568 м) односно помеѓу него и врвот Магаро (2254 м). Цирковите се распоредени еден над друг и имаат североисточа експозиција. Дното на долниот (помал) цирк е на надморска височина од 1850-1900 м, додека рабниот дел на 2080 м. Циркот има елипсовидно-амфитеатарска форма со широк и отворен излез од околу 400 м. Дното на горниот цирк се наоѓа од 2030 – 2070 м, додека неговиот рабен дел е на надморска височина од 2230.м. Широчината на горниот цирк достигнува до 400 м. Неговата должина е значително поголема (800 м). Југозападниот и јужниот раб на циркот е преставен со стрмен, на места и вертикален отсек, висок 130 м. Тријаските варовници во кој се изградени отсеците на циркот подложни се на интензивно механичко (мразно) дробење. Според критериумите на IUCN, во Паркот се среќаваат повеќе Глобално загрозените видови. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 17 Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити . Од маркомицетите, во Паркот се среќаваат 47 видови кои се ретки или загрозени во Македонија или Европа. Со своите популации во Паркот, 38 од нив имаат национално значење, 22 се со Европско значење, а 10 имаат глобално значење. Од без`рбетниците кои се правно заштитени во Европа во Паркот се среќаваат 11 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има Европско значење. Од ретките без`рбетници, во Паркот се среќаваат 15 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има е Европско значење. Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити (види подолу). Од `рбетните животни кои се правно заштитени во Европа, во Паркот се среќаваат 77 таксони чии популации се значајни на национално ниво, а популациите во Паркот на 8 од нив имаат Европско или Глобално значење. Кон оваа група треба да се додадат и два вида птици чии популации се сметаат за значајни поради нивниот реликтен карактер. Поради присуството на значајни популации од голем број видови кои се ретки или засегнати во Европа, Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Значајни популации од видовите кои се ретки или засегнати во Македонија во Европа или глобално. Од алгите, во Паркот се среќаваат значајни популации од 7 таксони кои се ретки во Македонија или пошироко. Од вишите растенија, во Паркот се среќаваат 56 таксони кои се ретки во видови кои се сметаат за глобално загрозени (статус „EN“) од кои 4 вида се без`рбетни, додека 13 се `рбетни животни. Кон оваа група може да се додадат и 19 виши растенија од Паркот кои се сметаат за глобално ретки, како и 15 видови габи од глобално значење. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 18 Според достапните сознанија, во извориштето Свети Наум се среќаваат 117 алгални таксони кои припаѓаат кон неколку различни типови, како што се модрозелените алги (бактерии) (Cyanophyta), силикатните алги (Bacillariophyta), црвените алги (Rhodophyta), жолтите алги (Xanthophyta) и зелените алги (Chlorophyta). Најбогато застапена, претставува групата на силикатните алги (Bacillariophyta), претставена со 27 таксони познати само за Охридското Езеро и изворите кај Свети Наум (Goмphoneмa balcanicuм, Aмphora sancti-nauмii, Caloneis мeridionalis, Cocconeis robusta, Cyclotella hustedtii, Epitheмia lunata, Epitheмia lunata var. obesa, Navicula хаstate, Navicula jakovljevici, Navicula perturbata). Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. Lineata Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. lineata, Cocconeis pseudothuмensis, Audouinella pygмaea и Navicula хаsta. Ендемските растенија и животни. Во Паркот се среќава исклучително голем број на ендемски растителни и животински таксони, и тоа: 29 таксони од алги, 12 видови од скриеносемените растенија, 68 таксони од без`рбетните и 4 таксони од `рбетните животни. Покрај тоа, во Македонија (до 10 наоѓалишта). Посебно значење за алгалната флора има извориштето Свети Наум, кое се наоѓа во границите на Паркот и истовремено претставува едно од најголемите водни ресурси на Охридското Езеро. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 19 Паркот се среќава голем број на други таксони кои се ендемични за Македонија или за Балканскиот полуостров и тоа: 46 таксони од вишите растенија, 89 таксони од без`рбетниците и 14 таксони од `рбетните животни. Поради присуството на овие видови, Паркот има големо значење за зачувување на биолошката разновидност во Македонија, но и за науката, глобално. Во Паркот се среќаваат голем број растенија и габи чии делови се собираат поради нивите хранливи, лековити и ароматични својства, за лична употреба или за комерцијална намена. Меѓу нив, по своето значење се издвојуваат лековитите растенија кои се собираат во Паркот, од кои е најзначаен охридскиот чај (Sideritis rаeseri). Од другите производи во Паркот позначајни се смреклинките од модра смрека (Juniperus communis). Со оглед на тоа што продуктивниот циклус на модрата смреката е 4 години, количините од собирањето на смреклинките се променливи. Во изминатите дваесетина години, количините на овој производ бележеа постојан пораст што се должеше на сукцесијата на големи површини од секундарните високопланински пасишта во шибјаци со смрека. охридскиот чај (Sideritis reaseri) и смреклинките (Juniperis communis). Од вишите растенија тоа се: галичичкиот смил (Helichrysum zivojini), галичичката качунка (Crocus cvijici), охридскиот чај (Sideritis rаeseri), галичичкиот козинец (Astragalus mayeri), дивата фоја (Juniperus excelsa), персиската морина (Morina persica), галичичкиот чуваркуќа (Sempervivum galicicum), македонскиот даб (Quercus trojana), омеликата (Genista radiata) и Lilium heldreichii. Од габите, во оваа група на видови се вбројуваат јајчарката (Amanita caesarea), Battarraea phalloides, Hymenochaete cruenta, Myriostoma coliforme, Pisolithus arhizus и Pyrofomes demidoffii. Од Видовите од големо социоекономско значење. Атрактивни видови за локалното население и посетителите. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 20 без`рбетниците тоа се: сагата (Saga pedo), алпската стрижибуба (Rosalia alpina), еленчето (Lucanus cervus), царското самовилско коњче (Anax imperator), Paracaloptenus caloptenoides, Calosoma sycophanta и Carabus gigas. Од `рбетниците голем број од птиците се вбројуваат во оваа група, особено грабливите птици, пеликаните и многу други. Од цицачите тоа се кафеавата мечка (Ursus arctos), рисот (Linx linx), волкот (Canis lupus), дивата коза (Rupicapra rupicapra balcanica), обичниот елен (Cervus elafus) и срната (Capreolus capreolus). Покрај биолошката разновидност, меѓу клучните природни вредности на Паркот се вбројуваат и ретките геоморфолошки феномени. Стара Галичица и островот Голем Град по нивните севкупни геоморфолошки карактеристики се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа. Од поодделните форми на релјефот на стара Галичица се издвојуваат тревните тераси кон Преспанската страна на Стара Галичица кои со одредени свои карактеристики се единствени или исклучително ретки во евромедитеранскиот регион, но и глобално. Покрај нив значајни се и камените потковици во внатрешноста на цирковите на Стара Галичица кои се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа, додека самите циркови се од национално значење. Воедно на планината Галичица карстните појави го претставуваат доминантниот генетски тип на релјефни форми. Галичица преставува типично карстно подрачје на кое тријаските масивни и банковити варовници лежат преку кристалестите шкрилци. Тоа се терени кои долго биле изложени на дејствувањето на надворешните (егзогени) фактори, кои силно го иницирале процесот на карстификација. Се забележуваат микро и макрорелјефни површински карстни форми, почнувајќи од шкрапи- плитки, ребрести, мрежасти, лочкасти и специфичните за Галичица бунарести шкрапи, бројни вртачи и скарстени суводолици до карстни полиња -кои воедно се и најголемите Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 21 површински карстни форми на планината Галичица . Нив ги има четири и тоа: Суво Поле, Шарбојца (Асан Ѓура), Вардуљ и Ѓафа. Сите главно имаат меридијански правец на протегање какво што е протегањето и на планината Галичица. Дното на сите полиња е приближно на иста височина од 1480 до 1440 m н.в.. Од подземните карстни форми регистрирани се десетина пештери и две пропасти. Од генетските типови брегови долж Охридското и Преспанското крајбрежје, односно долж подножјето на планината Галичица посебно впечатливи се тектогените и типично абразивните. Вторите се настанати со механичко делување на брановите кои создале стрмни отсеци – клифови. Културно наследство Манастир Свети Наум Се наоѓа во близина на Билјанините Извори, во месноста Студенчишта, каде има сочувани остатоци на базилика која, според досегашните истражувања оваа ранохристијанска градба потекнува од V-VI век. На нејзините подни мозаици, во кружни медалјони, среќаваме претстави на долгоноги птици, претставени во резервирани движења и, што е можеби и најзначајно за овој регион, претстави на риби во вода. Мотивот на рибарски јазол, како и орнаментот во форма на рибини крлушки на мозаиците во некои градби од доцната антика и ранохристијанскиот период во овој регион, зборуваат за риболовот како едно од најстарите занимања на овој народ како и за богатството на езерото со риба. Свети Наум Охридски црквата ја подигнал во 900 година и ја посветил на светите архангели Михаил и Гаврил. Во 910 година, по смртта, свети Наум бил погребан во малата капела во црквата. Ранохристијанска базилика-Студенчишта ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 22 Пештерна црква Свети Стефан Црква Света Богородица Захумска Капелата е украсена со прекрасни фрески со сцени од животот и чудата на свети Наум. Подоцна, во времето на турското владеење, црквата била целосно разурната. Денешната црква била изградена во неколку фази во периодот помеѓу XVI и XVII век врз темелите на старата црква. Во црквата денес не е сочувана фреско-декорацијата од X век, а постојните фрески биле насликани во 1806 година. Друг карактеристичен елемент во црквата е нејзиниот иконостас во позлатена резба, изработен во 1711 година, заедно со повеќето икони. Црквата Свети Стефан, во месноста Панцир, е сместена во шуплина на карпа високо над Охридското Езеро, на околу 5 km на патот од Охрид кон Свeти Наум. Црквата е најверојатно постара, но внатрешната декорација била изведена во XV век. Фрескосликарството на оваа црква поседува високи уметнички квалитети но, за жал, оштетено е во голема мера. Богородица со Христос како и некои од црковните отци како свети Василиј Велики, свети Јован Златоуст и свети Атанасиј Александриски се некои од Ктиторскиот натпис над влезот во наосот кажува дека таа била подигната и украсена со фрески во 1361 година. Ктитор на црквата бил ќесарот Гргур, а патрон на нејзината внатрешна декорација деволскиот епископ Григориј, една од највлијателните личности на Охридската архиепископија од средината на XIV век. Црквата е изградена во форма на впишан крст во правоаголник и има нагласена височина по што се издвојува од постарите архитектонски решенија на црквите од охридскиот круг. Над централниот дел има купола, потпрена на четири столбови, а на источната страна тристрана апсида. Во времето на нејзината изградба црквата имала и нартекс на западната страна. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 23 Црква Успение на Богородица, Велестово Црквата Успение на Богородица се наоѓа во центарот на с. Велестово. Станува збор за мала, еднокорабна градба со полуоблест свод и тристрана апсида на источната страна, а како материјал за градба е употребен кршен и делкан камен. Пред повеќе години оригиналните фрески во нејзината внатрешност биле премачкани со нов слој слики, но притоа е почитуван стариот распоред на претставите и иконографската концепција останала ненарушена. Конзервација на архитектурата и живописот на црквата е извршена во 1966 година при што се откриени и неколку натписи испишани со старословенско писмо. Пештерна црква Света Богородица Пештанска сочуваните сликани претстави во оваа црква. На северниот ѕид се уште насликани и композицијата на Деисисот и фигурата на света Петка, додека патронот на црквата, архиѓаконот Стефан е претставен во нишата на проскомидијата. Црквата Света Богородица се наоѓа во карпите на источниот брег на Охридското Езеро, близу населбата Пештани. Внатрешноста на црквата е во целост покриена со фрески кои се добро сочувани и може да се датираат во средината на XIV век. Фрескодекорацијата е изведена директно врз нерамната површина на карпите и сцените се прилагодени на нивниот облик. Помеѓу најзначајните композиции се сцените од Големите Празници: Благовештение, Рождество, Сретение Христово, Крштевање, Влегување во Ерусалим, Распетие, како и претставите на светите воини и лекари и најпочитуваните светители во Охрид, светите Климент и Наум Охридски.И покрај големата влага во пештерата што предизвикува доста оштетувања на фреските, ова е најголемиот фреско ансамбл сочуван во некоја од пештерните цркви на бреговите на Охридското Езеро. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 24 Во ранохристијанската епоха изградени се двете цркви. Од Старата населба Голем Град – Преспанско Езеро Овој необичен локалитет, покажува една долга хронологија на живеење или престој на човекот на тој простор, почнувајќи од почетокот на првиот милениум пред н.е. па сè до средниот век. Островот, со површина од 22 ha, претставува пространа карпа која се издига на 30 m од површината на водата. Се наоѓа на тромеѓието помеѓу Македонија, Албанија и Грција. Најстарите артефакти од керамички садови и камено оружје укажуваат на присуство на неолитскиот човек. Подоцна во доцнобронзеното и раножелезното време престојот на островот е поинтензивен, најверојатно поради рибарење. Но, во раноантичката епоха, почнувајќи од 4 век пред н.е., очигледно тука постојано се живеело. Малата селска населба, која припаѓала на македонското племе Орести, посебно ќе заживее во периодот од 4 до 1 век пред н.е. Од тоа време се констатирани погребувања со наоди од златен и сребрен накит, од оружје и монети. Населбата од 3 и 2 век е сместена во централниот простор на островот помеѓу средновековните цркви Свети Димитрија и Свети Петар. Куќите биле градени од дрво и кал односно ѕидните платна се изведувани од преплет на гранки од фоја која расте во просторот на Преспа, покривани со слама, кој манир на градење ќе се зачува до средината на минатиот век кај населбите на брегот на езерото. Куќите биле покривани и со тегули, откриени при ископувањата. Во римската епоха животот продолжува со градење на куќи со камен и малтер, кои се сега поставени во јужниот дел од островот, посебно од 4 век натака. Близу до нив во тоа време е изградена цистерна, потпрена на карпите од југоисточниот раб на островот. Изградена во камен и хидрауличен малтер, таа се полнела со дождовница преку каналите кои биле вградени во северниот ѕид на градбата. Населението во римско време ги прифатило достигнувањата на новата цивилизација. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 25 сакралните градби посебно се истакнува еднобродната базилика со нартекс и бочни анекси, која била декорирана и со мозаик, поставен пред главниот влез на олтарот. Природна Атракција Можноста за одмор, рекреација и природните вредности на Паркот, претставуваат главен мотив за посета на подрачјето. Посетата на манастирскиот комплекс Свети Наум, како и близината на плажите покрај Охридското Езеро, се најзначајните категории во одлуката на посетителите да го посетат Паркот. Одредени делови на подрачјето, како манастирот и извориштето во Свети Наум, претставуваат значајно одредиште за посетителите, не само од Македонија, туку и од соседните земји, особено Албанија и Србија. Бројот на посетители на овој локалитет се проценува на околу 200.000 годишно. Сепак најзначајни посетители се локалните жители, од населбите во Паркот, односно градовите и регионот. Покрај најекспонираните културни и историски места за посета и рекреација, во планинскиот дел најзначајни се излетничките места : Корита, Јадера, видиковецот Коритски Рид, видиковецот Баба, видиковецот Лескоски Уши, врвот Магаро. Секако овде мора Богатството од природни и културни вредности, но и местоположбата на планината Галичица помеѓу Охридското и Преспанското Езеро, придонесуваат за привлечноста на Паркот за посетителите. Впрочем, како дел од поширокиот охридскопреспански регион, Паркот влегува во составот на најзначајната туристичка одредница во Република Македонија. Од средниот век населбата не се обновува. Во тоа време се одвива монашки живот и интензивно градење на цркви, шест на број до сега откриени и проучувани, вклучувајќи ги и двете ранохристијански. Најзачувани се ансамблите од црквата Свети Петар. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 26 Посебно се значајни атрактивните погледи кои се пружаат со панорамското возење низ паркот на делот на патниот правец од с. Трпејца до Царина од Преспанска страна или обратно. Магазинот ФОРБС овој дел од патниот правец го сместил на светската ранг листа во топ 20 во светот како атрактивни места за панорамско возење. да се напоменат изведениот систем на патеки за пешаци и велосипедисти и полетиштата за параглајдерите. Природната атракција се надополнува со користење на теренски возила кои се користат исклучиво за возење по строго одредени патеки кои се предвидени за тоа и истото претставува дополнителна атракција . ПРАВИЛА ЗА ПОСЕТИТЕЛИ НА ПАРКОТ 3.Правилно користење на поставената инфраструктура (излетнички места,видиковци,патеки) 4.Не е дозволено одтуѓување на делови од природата 5.Не е дозволено оставање на отпад 6.Не е дозволено палење на оган 1.Движењето во паркот е по строго одредени патеки 2. Посетата во строго заштитените зони од паркот се врши со придружба на водач од Националниот парк Галичица Чувајте го Националниот парк Галичица за Вас и за тие кои доаѓаат после Вас.

 Во Паркот, согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, се среќаваат 4 типови живеалишта, со вкупно 8 растителни заедници, кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Благодарение на тоа што овие живеалишта зафаќаат големи простори, голем дел од површините со тревеста вегетација во Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, брдските пасишта (Елино-балкански степи со Satureja montana, ) се посебно значајни за голем број видови орхидеи во Паркот. Во минатото, пасиштата имале и големо социоекономско значење за населението во Паркот, но и пошироко. Хазмофитската вегетација и вегетацијата на сипари. Согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат два типа на хазмофитска вегетација со четири растителни заедници) и еден тип на вегетација на сипари , кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 10 Поради варовничкиот карактер на планината, водните екосистеми во Паркот имаат големо еколошко значење за голем број на клучни видови, но и воопшто. Меѓу нив се издвојуваат два типови на живелишта кои се ретки или загрозени во Европа (Привремени површински текови (влажна фаза) и Вегетација на олиготрофни брзи потоци богати со варовник. Покрај нив се среќаваат уште најмалку 5 типови водни живеалишта кои се од посебно значење за зачувувањето на голем број клучни видови без`рбетници и `рбетници. Од нив, од посебно значење имаат изворите Свети Наум, Црвена Локва, другите природни и вештачки локви, како и планинските и крајбрежните извори. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Изворите Свети Наум со својата непосредна околина се издвојува по големото социоекономско и културно значење и се вбројува меѓу најзначајните туристички одредишта во Македонија и пошироко. Водните живеалишта. Езерцето го формираат 15 крајбрежни извори и околу триесетина подводни. Количната на вода која извира од овие извори е Најголема природна вредност, вклучително и хидролошка, посебно внимание заслужува врутокот кај манастирот Свети Наум. Се наоѓа на крајниот југоисточен дел од Охридското Езеро. Го сочинуваат два дела. Првиот е издолжен налик на низинска река и по своите карактеристики е типичен претставник на карстните врутоци. На неговото дно се забележуваат бројни подводни извори. Покрај нив особено по јужниот брег има крајбрежни извори. Вториот дел кој се наоѓа низводно од првиот е поширок и со кружна форма. Во него се оформени два острови. Крајниот северен дел од врутокот преку истек долг 10 до 12.m поврзан е со Охридското Езеро. Вкупната површина на езерцето 2 оформено од врутокот е 0,342 km . Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 11 Количината на вода со потекло од Преспанското Езеро во врутоците Свети Наум и Тушемишта (Албанија) се движи околу 50%. Останатите 50% се со потекло од врнежи. За разлика од овие два врутоци, подземната врска кај Билјанините Извори во близина на Охрид поретко се потврдува. Температурата на водата се движи помеѓу минималната, најчесто о о во месец февруари, од 7,2 C до максимални 12,8 C измерени во јули. Во најголем дел од годината температурата е помеѓу 10 и 11 о C. Длабочината на езерцето е различна, но во најголем дел се движи помеѓу 2 и 3.m. Најголемата длабочина е 3,5.m. Дното во најголем дел е тињесто и скоро целосно обраснато со вегетација. Вегетацијата отсуствува само околу подводните извори. На јужниот брег има поситни до крупни фрактури од варовник. Северниот брег е претежно песочен, додека околу островите тињата е помешана со органски детритус. 3 релативно стабилна и изнесува 6 до 8 m . Поради стабилноста на изворите водостојот на езерцето многу малку се менува. На водостојот на езерцето промените во водостојот на Охридското Езеро немаат влијание. Иако гледано од брегот површината на водата во езерцето изгледа мирна, таа се движи. Брзината на -1 струењето на водата во езерцето е од 0,100 до 0,108 ms , додека -1 во истекот изнесува 1,32 ms . Подземната врска на Охридското и Преспанското Езеро била цел на истражување на голем број на хидролози. Со различни методи, односно со користење на различни трасери оваа врска е потврдена повеќе пати. Покрај потврда на поврзаноста истражувањата откриваат и други интересни податоци: Во однос на брзината со која водата поминува под Галичица податоците се многу различни. Најкратко досега забележано време е 6 часа за колку трасерот фрлен во водите на Преспанското Езеро се појавил во врутокот Тушемиште. Но покрај ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 12 Значителните промени во нивото на водата во Преспанското Езеро се резултат на повеќе фактори. Покрај другите, влијание има и состојбата (отвореноста за проток на вода) на подземните канали/пукнатини и количината на наталожени седименти во резервоарите. Хидрологијата на подземните води во Паркот е главно условена од матичниот супстрат кој во најголем дел е од варовници со сунѓереста структура и голема порозност. Овој матичен супстрат ги определува хидролошките состојби и процеси. Како генерална забелешка може да се констатира дека сите врнежи кои паѓаат на површината многу брзо понираат низ варовниците сè до водонепропусливите силикатни карпи. Полиња Суво Поле е најголемото карстно поле, со должина од 4,2 км и најголема широчина од 1 км. Има издолжена форма со две поголеми проширувања (зарамнини). Проширувањата се поврзани со низок и прилично широк превал. Дното на полето од југ кон север се снижува, т.е. во јужниот дел е на височина од 1480 м, додека во северниот на 1430 м. На западниот раб на полето се развиени голем број вртачи, додека на дното се сретнуваат хумови. Дното е покриено со резидиум и песокливи глини. На одделни делови на дното од полето на површината се јавуваат шкрилци. Задржувањето на водата во подолг временски период оди во прилог на тоа дека во пазувите на планината има големи резервоари во кои се складира водата која понира од Преспанското Езеро, а потоа преку канали и пукнатини доаѓа во Охридското Езеро. Различната брзина на доаѓање на водата потврдува и дека под Галичица нема единствен канал со кој езерата се поврзани туку се работи за бројни канали/пукнатини. овој екстрем во најголем број случаи водата под Галичица се задржува барем година дена. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 13 Ѓафа Карстното поле е со меридијански правец на протегање. Долго е 4 км со најголема широчина од 1,4 км. На дното од полето има три локви и еден бунар. Карстните полиња на Галичица во поглед на постанокот се полигенетски. Се формирале под дејство на флувијалната и карстната ерозија. Подземни карстни форми Шарбојца (Асан Ѓура) е второ по големина карстно поле, со должина од 2,5.км и широчина од 1,7.км. За разлика од претходното, карстното поле Шарбојца е разбиено со неколку хумови. Во средишниот дел на полето се издигнуваат пет хумови изградени од поотпорни карпи, во вид на ритчиња. На дното на полето присутна е локва, како и еден бунар во близина на планинската куќа. Ниските делови на полето се под тревна вегетација, додека хумовите кои се издигнуваат за 10-15 м се голи. Варовничкиот карактер на планината е причина за богатството на подземни геоморфолошки форми, како на пример пештерите и пропастите кои претставуваат значајни живеалишта на повеќе клучни видови. Според EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат три типови на живеалишта кои се ретки или загрозени во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Од пештерите како значајни живеалишта се издвојуваат Мечкина Вардуљполето го чинат две проширувања со различен правец на протегање, меѓу себе одвоени со неколку ниски хумови. Првото проширување има меридијански правец југ-север, додека второто е со правец југоисток-северозапад. Полето Вардуљ е долго околу 4,5 км, со најголема ширина од 0,8 км. По дното на полето се развиени вртачи, што укажуваат на интензивна карстрификација. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 14 Пештера кај селото Лескоец (Преспа) – Пештерата се наоѓа во непосредна близина на селото Лескоец, односно под врвот Стрнина (1107 м). Вкупната должина на пештерата изнесува 43 м, додека заедно со споредните пештерски канали, должината на пештерата кај селото Лескоец достигнува 48 м. Трите пештерски 2 канали зафаќаат вкупна површина од 69 м , односно вкупната по2 вршина на внатрешноста од пештерата достигнува 96,25 м . Пештерата кај селото Лескоец преставува типичен пример на пештера во која бил присутен подземен воден тек кој денес не егзистира, односно истата е наполно сува и е од типот на суви, фосилни пештери. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Пештера Воила Наумова Пештера – е една од најинтересните регистрирани и испитани пештери покрај брегот на Охридското Езеро. Се наоѓа во непосредна близина на Црна Пештера, односно десетина метри северно од неа. Гледано во целина пештерата има полукружна форма. Вкупната должина на Наумовата Пештера изнесува 27,7 м 2 со површина на внатрешноста од 167 м . Посебна карактеристика за оваа пештера е богатството на пештерските украси. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Дупка, Воила, Лескоска Пештера, додека пак пештерата Самотска Дупка е најголемата пештера во паркот со должина од 224 m. На планината Галичица се изградени десетина подземни карстни форми (пештери и пропасти). Пештерата Воила или како уште е позната под името Скалана се наоѓа 250 м западно од патот Охрид - Суво Поле, кон село Коњско. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 15 Пропаста `Рблок се наоѓа на исток од селото Пештани (2 км воздушна линија), односно југоисточно од селото Елшани на просторот наречен Гуменци, на 1015 м. Нејзината должина достигнува 15 м, со најголема широчина од 6 м. Фосилен (реликтен) глацијален релјеф Пропаст `Рблок Надморската височина на Галичица и погодната морфопластика овозможиле во текот на плеистоцентот на поедини делови да се Вкупната должина пештерата Воила изнесува 37 м, а длабочината на пештерата, од влезот до дното на нејзината најниска галерија достигнува 20 м. Пештерата Воила, претставува најбогата со украси (многубројни сталактити, сливови и пештерски столбови) од сите пештери на Галичица. Самотска Дупка Пештерата Самотска Дупка, не само по својата должина од 224 м, туку и по останатите природни карактеристики, во многу ги надминува останатите пештери на планината Галичица. Се наоѓа на источната страна од скарстената долина Студино, во горниот дел на помал скарстен дол кој напречно се спушта кон Студино. Во близина на пештерскиот влез, кој е на 1 430 метри н. в. присутно е големо количество блоковски материјал. Пештерата Самотска Дупка преставува мошне едноставен, но доста простран пештерски канал кој гледано во целина има правец на протегање југозапад-североисток. Вкупната должина на главниот пештерски канал во пештерата Самотска Дупка изнесува 207 м, додека вкупната должина, заедно со споредните пештерски канали достигнува 224 м. Пештерата Самотска Дупка во основа преставува фосилна речна пештера, односно пештера низ која истекувал подземен воден тек. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 16 Покрај двата цирка, типично глацијална форма во релјефот на Галичица e и еден помал валов. Тој започнува од излезот на горниот цирк и се движи кон север. Во крајниот југоисточен дел, од југ на валот се надоврзува скарстена долина, додека неговата западна страна во североисточниот дел е во контакт со долниот цирк. Просечната широчина на валовот изнесува околу 400 м, додека неговата должина достигнува до 2 км. Моренски наслаги, како резултат на глацијалната ерозија незначително се забележуваат на дното на цирковите, додека на превалот Липона Ливада, каде всушност доаѓало до стопување на мразната маса (1550 – 1650.метри н.в.) наталожени се значителни моренски наслаги. акумулира мразна маса, што резултирало во создавање на глацијален релјеф. На целата планина Галичица што се наоѓа на територијата на Република Северна Македонија изградени се само два цирка. Овие маркантни циркови се наоѓаат јужно од превалот Липона Ливада (1568 м) односно помеѓу него и врвот Магаро (2254 м). Цирковите се распоредени еден над друг и имаат североисточа експозиција. Дното на долниот (помал) цирк е на надморска височина од 1850-1900 м, додека рабниот дел на 2080 м. Циркот има елипсовидно-амфитеатарска форма со широк и отворен излез од околу 400 м. Дното на горниот цирк се наоѓа од 2030 – 2070 м, додека неговиот рабен дел е на надморска височина од 2230.м. Широчината на горниот цирк достигнува до 400 м. Неговата должина е значително поголема (800 м). Југозападниот и јужниот раб на циркот е преставен со стрмен, на места и вертикален отсек, висок 130 м. Тријаските варовници во кој се изградени отсеците на циркот подложни се на интензивно механичко (мразно) дробење. Според критериумите на IUCN, во Паркот се среќаваат повеќе Глобално загрозените видови. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 17 Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити . Од маркомицетите, во Паркот се среќаваат 47 видови кои се ретки или загрозени во Македонија или Европа. Со своите популации во Паркот, 38 од нив имаат национално значење, 22 се со Европско значење, а 10 имаат глобално значење. Од без`рбетниците кои се правно заштитени во Европа во Паркот се среќаваат 11 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има Европско значење. Од ретките без`рбетници, во Паркот се среќаваат 15 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има е Европско значење. Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити (види подолу). Од `рбетните животни кои се правно заштитени во Европа, во Паркот се среќаваат 77 таксони чии популации се значајни на национално ниво, а популациите во Паркот на 8 од нив имаат Европско или Глобално значење. Кон оваа група треба да се додадат и два вида птици чии популации се сметаат за значајни поради нивниот реликтен карактер. Поради присуството на значајни популации од голем број видови кои се ретки или засегнати во Европа, Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Значајни популации од видовите кои се ретки или засегнати во Македонија во Европа или глобално. Од алгите, во Паркот се среќаваат значајни популации од 7 таксони кои се ретки во Македонија или пошироко. Од вишите растенија, во Паркот се среќаваат 56 таксони кои се ретки во видови кои се сметаат за глобално загрозени (статус „EN“) од кои 4 вида се без`рбетни, додека 13 се `рбетни животни. Кон оваа група може да се додадат и 19 виши растенија од Паркот кои се сметаат за глобално ретки, како и 15 видови габи од глобално значење. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 18 Според достапните сознанија, во извориштето Свети Наум се среќаваат 117 алгални таксони кои припаѓаат кон неколку различни типови, како што се модрозелените алги (бактерии) (Cyanophyta), силикатните алги (Bacillariophyta), црвените алги (Rhodophyta), жолтите алги (Xanthophyta) и зелените алги (Chlorophyta). Најбогато застапена, претставува групата на силикатните алги (Bacillariophyta), претставена со 27 таксони познати само за Охридското Езеро и изворите кај Свети Наум (Goмphoneмa balcanicuм, Aмphora sancti-nauмii, Caloneis мeridionalis, Cocconeis robusta, Cyclotella hustedtii, Epitheмia lunata, Epitheмia lunata var. obesa, Navicula хаstate, Navicula jakovljevici, Navicula perturbata). Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. Lineata Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. lineata, Cocconeis pseudothuмensis, Audouinella pygмaea и Navicula хаsta. Ендемските растенија и животни. Во Паркот се среќава исклучително голем број на ендемски растителни и животински таксони, и тоа: 29 таксони од алги, 12 видови од скриеносемените растенија, 68 таксони од без`рбетните и 4 таксони од `рбетните животни. Покрај тоа, во Македонија (до 10 наоѓалишта). Посебно значење за алгалната флора има извориштето Свети Наум, кое се наоѓа во границите на Паркот и истовремено претставува едно од најголемите водни ресурси на Охридското Езеро. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 19 Паркот се среќава голем број на други таксони кои се ендемични за Македонија или за Балканскиот полуостров и тоа: 46 таксони од вишите растенија, 89 таксони од без`рбетниците и 14 таксони од `рбетните животни. Поради присуството на овие видови, Паркот има големо значење за зачувување на биолошката разновидност во Македонија, но и за науката, глобално. Во Паркот се среќаваат голем број растенија и габи чии делови се собираат поради нивите хранливи, лековити и ароматични својства, за лична употреба или за комерцијална намена. Меѓу нив, по своето значење се издвојуваат лековитите растенија кои се собираат во Паркот, од кои е најзначаен охридскиот чај (Sideritis rаeseri). Од другите производи во Паркот позначајни се смреклинките од модра смрека (Juniperus communis). Со оглед на тоа што продуктивниот циклус на модрата смреката е 4 години, количините од собирањето на смреклинките се променливи. Во изминатите дваесетина години, количините на овој производ бележеа постојан пораст што се должеше на сукцесијата на големи површини од секундарните високопланински пасишта во шибјаци со смрека. охридскиот чај (Sideritis reaseri) и смреклинките (Juniperis communis). Од вишите растенија тоа се: галичичкиот смил (Helichrysum zivojini), галичичката качунка (Crocus cvijici), охридскиот чај (Sideritis rаeseri), галичичкиот козинец (Astragalus mayeri), дивата фоја (Juniperus excelsa), персиската морина (Morina persica), галичичкиот чуваркуќа (Sempervivum galicicum), македонскиот даб (Quercus trojana), омеликата (Genista radiata) и Lilium heldreichii. Од габите, во оваа група на видови се вбројуваат јајчарката (Amanita caesarea), Battarraea phalloides, Hymenochaete cruenta, Myriostoma coliforme, Pisolithus arhizus и Pyrofomes demidoffii. Од Видовите од големо социоекономско значење. Атрактивни видови за локалното население и посетителите. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 20 без`рбетниците тоа се: сагата (Saga pedo), алпската стрижибуба (Rosalia alpina), еленчето (Lucanus cervus), царското самовилско коњче (Anax imperator), Paracaloptenus caloptenoides, Calosoma sycophanta и Carabus gigas. Од `рбетниците голем број од птиците се вбројуваат во оваа група, особено грабливите птици, пеликаните и многу други. Од цицачите тоа се кафеавата мечка (Ursus arctos), рисот (Linx linx), волкот (Canis lupus), дивата коза (Rupicapra rupicapra balcanica), обичниот елен (Cervus elafus) и срната (Capreolus capreolus). Покрај биолошката разновидност, меѓу клучните природни вредности на Паркот се вбројуваат и ретките геоморфолошки феномени. Стара Галичица и островот Голем Град по нивните севкупни геоморфолошки карактеристики се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа. Од поодделните форми на релјефот на стара Галичица се издвојуваат тревните тераси кон Преспанската страна на Стара Галичица кои со одредени свои карактеристики се единствени или исклучително ретки во евромедитеранскиот регион, но и глобално. Покрај нив значајни се и камените потковици во внатрешноста на цирковите на Стара Галичица кои се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа, додека самите циркови се од национално значење. Воедно на планината Галичица карстните појави го претставуваат доминантниот генетски тип на релјефни форми. Галичица преставува типично карстно подрачје на кое тријаските масивни и банковити варовници лежат преку кристалестите шкрилци. Тоа се терени кои долго биле изложени на дејствувањето на надворешните (егзогени) фактори, кои силно го иницирале процесот на карстификација. Се забележуваат микро и макрорелјефни површински карстни форми, почнувајќи од шкрапи- плитки, ребрести, мрежасти, лочкасти и специфичните за Галичица бунарести шкрапи, бројни вртачи и скарстени суводолици до карстни полиња -кои воедно се и најголемите Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 21 површински карстни форми на планината Галичица . Нив ги има четири и тоа: Суво Поле, Шарбојца (Асан Ѓура), Вардуљ и Ѓафа. Сите главно имаат меридијански правец на протегање какво што е протегањето и на планината Галичица. Дното на сите полиња е приближно на иста височина од 1480 до 1440 m н.в.. Од подземните карстни форми регистрирани се десетина пештери и две пропасти. Од генетските типови брегови долж Охридското и Преспанското крајбрежје, односно долж подножјето на планината Галичица посебно впечатливи се тектогените и типично абразивните. Вторите се настанати со механичко делување на брановите кои создале стрмни отсеци – клифови. Културно наследство Манастир Свети Наум Се наоѓа во близина на Билјанините Извори, во месноста Студенчишта, каде има сочувани остатоци на базилика која, според досегашните истражувања оваа ранохристијанска градба потекнува од V-VI век. На нејзините подни мозаици, во кружни медалјони, среќаваме претстави на долгоноги птици, претставени во резервирани движења и, што е можеби и најзначајно за овој регион, претстави на риби во вода. Мотивот на рибарски јазол, како и орнаментот во форма на рибини крлушки на мозаиците во некои градби од доцната антика и ранохристијанскиот период во овој регион, зборуваат за риболовот како едно од најстарите занимања на овој народ како и за богатството на езерото со риба. Свети Наум Охридски црквата ја подигнал во 900 година и ја посветил на светите архангели Михаил и Гаврил. Во 910 година, по смртта, свети Наум бил погребан во малата капела во црквата. Ранохристијанска базилика-Студенчишта ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 22 Пештерна црква Свети Стефан Црква Света Богородица Захумска Капелата е украсена со прекрасни фрески со сцени од животот и чудата на свети Наум. Подоцна, во времето на турското владеење, црквата била целосно разурната. Денешната црква била изградена во неколку фази во периодот помеѓу XVI и XVII век врз темелите на старата црква. Во црквата денес не е сочувана фреско-декорацијата од X век, а постојните фрески биле насликани во 1806 година. Друг карактеристичен елемент во црквата е нејзиниот иконостас во позлатена резба, изработен во 1711 година, заедно со повеќето икони. Црквата Свети Стефан, во месноста Панцир, е сместена во шуплина на карпа високо над Охридското Езеро, на околу 5 km на патот од Охрид кон Свeти Наум. Црквата е најверојатно постара, но внатрешната декорација била изведена во XV век. Фрескосликарството на оваа црква поседува високи уметнички квалитети но, за жал, оштетено е во голема мера. Богородица со Христос како и некои од црковните отци како свети Василиј Велики, свети Јован Златоуст и свети Атанасиј Александриски се некои од Ктиторскиот натпис над влезот во наосот кажува дека таа била подигната и украсена со фрески во 1361 година. Ктитор на црквата бил ќесарот Гргур, а патрон на нејзината внатрешна декорација деволскиот епископ Григориј, една од највлијателните личности на Охридската архиепископија од средината на XIV век. Црквата е изградена во форма на впишан крст во правоаголник и има нагласена височина по што се издвојува од постарите архитектонски решенија на црквите од охридскиот круг. Над централниот дел има купола, потпрена на четири столбови, а на источната страна тристрана апсида. Во времето на нејзината изградба црквата имала и нартекс на западната страна. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 23 Црква Успение на Богородица, Велестово Црквата Успение на Богородица се наоѓа во центарот на с. Велестово. Станува збор за мала, еднокорабна градба со полуоблест свод и тристрана апсида на источната страна, а како материјал за градба е употребен кршен и делкан камен. Пред повеќе години оригиналните фрески во нејзината внатрешност биле премачкани со нов слој слики, но притоа е почитуван стариот распоред на претставите и иконографската концепција останала ненарушена. Конзервација на архитектурата и живописот на црквата е извршена во 1966 година при што се откриени и неколку натписи испишани со старословенско писмо. Пештерна црква Света Богородица Пештанска сочуваните сликани претстави во оваа црква. На северниот ѕид се уште насликани и композицијата на Деисисот и фигурата на света Петка, додека патронот на црквата, архиѓаконот Стефан е претставен во нишата на проскомидијата. Црквата Света Богородица се наоѓа во карпите на источниот брег на Охридското Езеро, близу населбата Пештани. Внатрешноста на црквата е во целост покриена со фрески кои се добро сочувани и може да се датираат во средината на XIV век. Фрескодекорацијата е изведена директно врз нерамната површина на карпите и сцените се прилагодени на нивниот облик. Помеѓу најзначајните композиции се сцените од Големите Празници: Благовештение, Рождество, Сретение Христово, Крштевање, Влегување во Ерусалим, Распетие, како и претставите на светите воини и лекари и најпочитуваните светители во Охрид, светите Климент и Наум Охридски.И покрај големата влага во пештерата што предизвикува доста оштетувања на фреските, ова е најголемиот фреско ансамбл сочуван во некоја од пештерните цркви на бреговите на Охридското Езеро. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 24 Во ранохристијанската епоха изградени се двете цркви. Од Старата населба Голем Град – Преспанско Езеро Овој необичен локалитет, покажува една долга хронологија на живеење или престој на човекот на тој простор, почнувајќи од почетокот на првиот милениум пред н.е. па сè до средниот век. Островот, со површина од 22 ha, претставува пространа карпа која се издига на 30 m од површината на водата. Се наоѓа на тромеѓието помеѓу Македонија, Албанија и Грција. Најстарите артефакти од керамички садови и камено оружје укажуваат на присуство на неолитскиот човек. Подоцна во доцнобронзеното и раножелезното време престојот на островот е поинтензивен, најверојатно поради рибарење. Но, во раноантичката епоха, почнувајќи од 4 век пред н.е., очигледно тука постојано се живеело. Малата селска населба, која припаѓала на македонското племе Орести, посебно ќе заживее во периодот од 4 до 1 век пред н.е. Од тоа време се констатирани погребувања со наоди од златен и сребрен накит, од оружје и монети. Населбата од 3 и 2 век е сместена во централниот простор на островот помеѓу средновековните цркви Свети Димитрија и Свети Петар. Куќите биле градени од дрво и кал односно ѕидните платна се изведувани од преплет на гранки од фоја која расте во просторот на Преспа, покривани со слама, кој манир на градење ќе се зачува до средината на минатиот век кај населбите на брегот на езерото. Куќите биле покривани и со тегули, откриени при ископувањата. Во римската епоха животот продолжува со градење на куќи со камен и малтер, кои се сега поставени во јужниот дел од островот, посебно од 4 век натака. Близу до нив во тоа време е изградена цистерна, потпрена на карпите од југоисточниот раб на островот. Изградена во камен и хидрауличен малтер, таа се полнела со дождовница преку каналите кои биле вградени во северниот ѕид на градбата. Населението во римско време ги прифатило достигнувањата на новата цивилизација. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 25 сакралните градби посебно се истакнува еднобродната базилика со нартекс и бочни анекси, која била декорирана и со мозаик, поставен пред главниот влез на олтарот. Природна Атракција Можноста за одмор, рекреација и природните вредности на Паркот, претставуваат главен мотив за посета на подрачјето. Посетата на манастирскиот комплекс Свети Наум, како и близината на плажите покрај Охридското Езеро, се најзначајните категории во одлуката на посетителите да го посетат Паркот. Одредени делови на подрачјето, како манастирот и извориштето во Свети Наум, претставуваат значајно одредиште за посетителите, не само од Македонија, туку и од соседните земји, особено Албанија и Србија. Бројот на посетители на овој локалитет се проценува на околу 200.000 годишно. Сепак најзначајни посетители се локалните жители, од населбите во Паркот, односно градовите и регионот. Покрај најекспонираните културни и историски места за посета и рекреација, во планинскиот дел најзначајни се излетничките места : Корита, Јадера, видиковецот Коритски Рид, видиковецот Баба, видиковецот Лескоски Уши, врвот Магаро. Секако овде мора Богатството од природни и културни вредности, но и местоположбата на планината Галичица помеѓу Охридското и Преспанското Езеро, придонесуваат за привлечноста на Паркот за посетителите. Впрочем, како дел од поширокиот охридскопреспански регион, Паркот влегува во составот на најзначајната туристичка одредница во Република Македонија. Од средниот век населбата не се обновува. Во тоа време се одвива монашки живот и интензивно градење на цркви, шест на број до сега откриени и проучувани, вклучувајќи ги и двете ранохристијански. Најзачувани се ансамблите од црквата Свети Петар. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 26 Посебно се значајни атрактивните погледи кои се пружаат со панорамското возење низ паркот на делот на патниот правец од с. Трпејца до Царина од Преспанска страна или обратно. Магазинот ФОРБС овој дел од патниот правец го сместил на светската ранг листа во топ 20 во светот како атрактивни места за панорамско возење. да се напоменат изведениот систем на патеки за пешаци и велосипедисти и полетиштата за параглајдерите. Природната атракција се надополнува со користење на теренски возила кои се користат исклучиво за возење по строго одредени патеки кои се предвидени за тоа и истото претставува дополнителна атракција . ПРАВИЛА ЗА ПОСЕТИТЕЛИ НА ПАРКОТ 3.Правилно користење на поставената инфраструктура (излетнички места,видиковци,патеки) 4.Не е дозволено одтуѓување на делови од природата 5.Не е дозволено оставање на отпад 6.Не е дозволено палење на оган 1.Движењето во паркот е по строго одредени патеки 2. Посетата во строго заштитените зони од паркот се врши со придружба на водач од Националниот парк Галичица Чувајте го Националниот парк Галичица за Вас и за тие кои доаѓаат после Вас.

 Во Паркот, согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, се среќаваат 4 типови живеалишта, со вкупно 8 растителни заедници, кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Благодарение на тоа што овие живеалишта зафаќаат големи простори, голем дел од површините со тревеста вегетација во Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, брдските пасишта (Елино-балкански степи со Satureja montana, ) се посебно значајни за голем број видови орхидеи во Паркот. Во минатото, пасиштата имале и големо социоекономско значење за населението во Паркот, но и пошироко. Хазмофитската вегетација и вегетацијата на сипари. Согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат два типа на хазмофитска вегетација со четири растителни заедници) и еден тип на вегетација на сипари , кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 10 Поради варовничкиот карактер на планината, водните екосистеми во Паркот имаат големо еколошко значење за голем број на клучни видови, но и воопшто. Меѓу нив се издвојуваат два типови на живелишта кои се ретки или загрозени во Европа (Привремени површински текови (влажна фаза) и Вегетација на олиготрофни брзи потоци богати со варовник. Покрај нив се среќаваат уште најмалку 5 типови водни живеалишта кои се од посебно значење за зачувувањето на голем број клучни видови без`рбетници и `рбетници. Од нив, од посебно значење имаат изворите Свети Наум, Црвена Локва, другите природни и вештачки локви, како и планинските и крајбрежните извори. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Изворите Свети Наум со својата непосредна околина се издвојува по големото социоекономско и културно значење и се вбројува меѓу најзначајните туристички одредишта во Македонија и пошироко. Водните живеалишта. Езерцето го формираат 15 крајбрежни извори и околу триесетина подводни. Количната на вода која извира од овие извори е Најголема природна вредност, вклучително и хидролошка, посебно внимание заслужува врутокот кај манастирот Свети Наум. Се наоѓа на крајниот југоисточен дел од Охридското Езеро. Го сочинуваат два дела. Првиот е издолжен налик на низинска река и по своите карактеристики е типичен претставник на карстните врутоци. На неговото дно се забележуваат бројни подводни извори. Покрај нив особено по јужниот брег има крајбрежни извори. Вториот дел кој се наоѓа низводно од првиот е поширок и со кружна форма. Во него се оформени два острови. Крајниот северен дел од врутокот преку истек долг 10 до 12.m поврзан е со Охридското Езеро. Вкупната површина на езерцето 2 оформено од врутокот е 0,342 km . Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 11 Количината на вода со потекло од Преспанското Езеро во врутоците Свети Наум и Тушемишта (Албанија) се движи околу 50%. Останатите 50% се со потекло од врнежи. За разлика од овие два врутоци, подземната врска кај Билјанините Извори во близина на Охрид поретко се потврдува. Температурата на водата се движи помеѓу минималната, најчесто о о во месец февруари, од 7,2 C до максимални 12,8 C измерени во јули. Во најголем дел од годината температурата е помеѓу 10 и 11 о C. Длабочината на езерцето е различна, но во најголем дел се движи помеѓу 2 и 3.m. Најголемата длабочина е 3,5.m. Дното во најголем дел е тињесто и скоро целосно обраснато со вегетација. Вегетацијата отсуствува само околу подводните извори. На јужниот брег има поситни до крупни фрактури од варовник. Северниот брег е претежно песочен, додека околу островите тињата е помешана со органски детритус. 3 релативно стабилна и изнесува 6 до 8 m . Поради стабилноста на изворите водостојот на езерцето многу малку се менува. На водостојот на езерцето промените во водостојот на Охридското Езеро немаат влијание. Иако гледано од брегот површината на водата во езерцето изгледа мирна, таа се движи. Брзината на -1 струењето на водата во езерцето е од 0,100 до 0,108 ms , додека -1 во истекот изнесува 1,32 ms . Подземната врска на Охридското и Преспанското Езеро била цел на истражување на голем број на хидролози. Со различни методи, односно со користење на различни трасери оваа врска е потврдена повеќе пати. Покрај потврда на поврзаноста истражувањата откриваат и други интересни податоци: Во однос на брзината со која водата поминува под Галичица податоците се многу различни. Најкратко досега забележано време е 6 часа за колку трасерот фрлен во водите на Преспанското Езеро се појавил во врутокот Тушемиште. Но покрај ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 12 Значителните промени во нивото на водата во Преспанското Езеро се резултат на повеќе фактори. Покрај другите, влијание има и состојбата (отвореноста за проток на вода) на подземните канали/пукнатини и количината на наталожени седименти во резервоарите. Хидрологијата на подземните води во Паркот е главно условена од матичниот супстрат кој во најголем дел е од варовници со сунѓереста структура и голема порозност. Овој матичен супстрат ги определува хидролошките состојби и процеси. Како генерална забелешка може да се констатира дека сите врнежи кои паѓаат на површината многу брзо понираат низ варовниците сè до водонепропусливите силикатни карпи. Полиња Суво Поле е најголемото карстно поле, со должина од 4,2 км и најголема широчина од 1 км. Има издолжена форма со две поголеми проширувања (зарамнини). Проширувањата се поврзани со низок и прилично широк превал. Дното на полето од југ кон север се снижува, т.е. во јужниот дел е на височина од 1480 м, додека во северниот на 1430 м. На западниот раб на полето се развиени голем број вртачи, додека на дното се сретнуваат хумови. Дното е покриено со резидиум и песокливи глини. На одделни делови на дното од полето на површината се јавуваат шкрилци. Задржувањето на водата во подолг временски период оди во прилог на тоа дека во пазувите на планината има големи резервоари во кои се складира водата која понира од Преспанското Езеро, а потоа преку канали и пукнатини доаѓа во Охридското Езеро. Различната брзина на доаѓање на водата потврдува и дека под Галичица нема единствен канал со кој езерата се поврзани туку се работи за бројни канали/пукнатини. овој екстрем во најголем број случаи водата под Галичица се задржува барем година дена. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 13 Ѓафа Карстното поле е со меридијански правец на протегање. Долго е 4 км со најголема широчина од 1,4 км. На дното од полето има три локви и еден бунар. Карстните полиња на Галичица во поглед на постанокот се полигенетски. Се формирале под дејство на флувијалната и карстната ерозија. Подземни карстни форми Шарбојца (Асан Ѓура) е второ по големина карстно поле, со должина од 2,5.км и широчина од 1,7.км. За разлика од претходното, карстното поле Шарбојца е разбиено со неколку хумови. Во средишниот дел на полето се издигнуваат пет хумови изградени од поотпорни карпи, во вид на ритчиња. На дното на полето присутна е локва, како и еден бунар во близина на планинската куќа. Ниските делови на полето се под тревна вегетација, додека хумовите кои се издигнуваат за 10-15 м се голи. Варовничкиот карактер на планината е причина за богатството на подземни геоморфолошки форми, како на пример пештерите и пропастите кои претставуваат значајни живеалишта на повеќе клучни видови. Според EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат три типови на живеалишта кои се ретки или загрозени во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Од пештерите како значајни живеалишта се издвојуваат Мечкина Вардуљполето го чинат две проширувања со различен правец на протегање, меѓу себе одвоени со неколку ниски хумови. Првото проширување има меридијански правец југ-север, додека второто е со правец југоисток-северозапад. Полето Вардуљ е долго околу 4,5 км, со најголема ширина од 0,8 км. По дното на полето се развиени вртачи, што укажуваат на интензивна карстрификација. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 14 Пештера кај селото Лескоец (Преспа) – Пештерата се наоѓа во непосредна близина на селото Лескоец, односно под врвот Стрнина (1107 м). Вкупната должина на пештерата изнесува 43 м, додека заедно со споредните пештерски канали, должината на пештерата кај селото Лескоец достигнува 48 м. Трите пештерски 2 канали зафаќаат вкупна површина од 69 м , односно вкупната по2 вршина на внатрешноста од пештерата достигнува 96,25 м . Пештерата кај селото Лескоец преставува типичен пример на пештера во која бил присутен подземен воден тек кој денес не егзистира, односно истата е наполно сува и е од типот на суви, фосилни пештери. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Пештера Воила Наумова Пештера – е една од најинтересните регистрирани и испитани пештери покрај брегот на Охридското Езеро. Се наоѓа во непосредна близина на Црна Пештера, односно десетина метри северно од неа. Гледано во целина пештерата има полукружна форма. Вкупната должина на Наумовата Пештера изнесува 27,7 м 2 со површина на внатрешноста од 167 м . Посебна карактеристика за оваа пештера е богатството на пештерските украси. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Дупка, Воила, Лескоска Пештера, додека пак пештерата Самотска Дупка е најголемата пештера во паркот со должина од 224 m. На планината Галичица се изградени десетина подземни карстни форми (пештери и пропасти). Пештерата Воила или како уште е позната под името Скалана се наоѓа 250 м западно од патот Охрид - Суво Поле, кон село Коњско. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 15 Пропаста `Рблок се наоѓа на исток од селото Пештани (2 км воздушна линија), односно југоисточно од селото Елшани на просторот наречен Гуменци, на 1015 м. Нејзината должина достигнува 15 м, со најголема широчина од 6 м. Фосилен (реликтен) глацијален релјеф Пропаст `Рблок Надморската височина на Галичица и погодната морфопластика овозможиле во текот на плеистоцентот на поедини делови да се Вкупната должина пештерата Воила изнесува 37 м, а длабочината на пештерата, од влезот до дното на нејзината најниска галерија достигнува 20 м. Пештерата Воила, претставува најбогата со украси (многубројни сталактити, сливови и пештерски столбови) од сите пештери на Галичица. Самотска Дупка Пештерата Самотска Дупка, не само по својата должина од 224 м, туку и по останатите природни карактеристики, во многу ги надминува останатите пештери на планината Галичица. Се наоѓа на источната страна од скарстената долина Студино, во горниот дел на помал скарстен дол кој напречно се спушта кон Студино. Во близина на пештерскиот влез, кој е на 1 430 метри н. в. присутно е големо количество блоковски материјал. Пештерата Самотска Дупка преставува мошне едноставен, но доста простран пештерски канал кој гледано во целина има правец на протегање југозапад-североисток. Вкупната должина на главниот пештерски канал во пештерата Самотска Дупка изнесува 207 м, додека вкупната должина, заедно со споредните пештерски канали достигнува 224 м. Пештерата Самотска Дупка во основа преставува фосилна речна пештера, односно пештера низ која истекувал подземен воден тек. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 16 Покрај двата цирка, типично глацијална форма во релјефот на Галичица e и еден помал валов. Тој започнува од излезот на горниот цирк и се движи кон север. Во крајниот југоисточен дел, од југ на валот се надоврзува скарстена долина, додека неговата западна страна во североисточниот дел е во контакт со долниот цирк. Просечната широчина на валовот изнесува околу 400 м, додека неговата должина достигнува до 2 км. Моренски наслаги, како резултат на глацијалната ерозија незначително се забележуваат на дното на цирковите, додека на превалот Липона Ливада, каде всушност доаѓало до стопување на мразната маса (1550 – 1650.метри н.в.) наталожени се значителни моренски наслаги. акумулира мразна маса, што резултирало во создавање на глацијален релјеф. На целата планина Галичица што се наоѓа на територијата на Република Северна Македонија изградени се само два цирка. Овие маркантни циркови се наоѓаат јужно од превалот Липона Ливада (1568 м) односно помеѓу него и врвот Магаро (2254 м). Цирковите се распоредени еден над друг и имаат североисточа експозиција. Дното на долниот (помал) цирк е на надморска височина од 1850-1900 м, додека рабниот дел на 2080 м. Циркот има елипсовидно-амфитеатарска форма со широк и отворен излез од околу 400 м. Дното на горниот цирк се наоѓа од 2030 – 2070 м, додека неговиот рабен дел е на надморска височина од 2230.м. Широчината на горниот цирк достигнува до 400 м. Неговата должина е значително поголема (800 м). Југозападниот и јужниот раб на циркот е преставен со стрмен, на места и вертикален отсек, висок 130 м. Тријаските варовници во кој се изградени отсеците на циркот подложни се на интензивно механичко (мразно) дробење. Според критериумите на IUCN, во Паркот се среќаваат повеќе Глобално загрозените видови. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 17 Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити . Од маркомицетите, во Паркот се среќаваат 47 видови кои се ретки или загрозени во Македонија или Европа. Со своите популации во Паркот, 38 од нив имаат национално значење, 22 се со Европско значење, а 10 имаат глобално значење. Од без`рбетниците кои се правно заштитени во Европа во Паркот се среќаваат 11 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има Европско значење. Од ретките без`рбетници, во Паркот се среќаваат 15 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има е Европско значење. Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити (види подолу). Од `рбетните животни кои се правно заштитени во Европа, во Паркот се среќаваат 77 таксони чии популации се значајни на национално ниво, а популациите во Паркот на 8 од нив имаат Европско или Глобално значење. Кон оваа група треба да се додадат и два вида птици чии популации се сметаат за значајни поради нивниот реликтен карактер. Поради присуството на значајни популации од голем број видови кои се ретки или засегнати во Европа, Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Значајни популации од видовите кои се ретки или засегнати во Македонија во Европа или глобално. Од алгите, во Паркот се среќаваат значајни популации од 7 таксони кои се ретки во Македонија или пошироко. Од вишите растенија, во Паркот се среќаваат 56 таксони кои се ретки во видови кои се сметаат за глобално загрозени (статус „EN“) од кои 4 вида се без`рбетни, додека 13 се `рбетни животни. Кон оваа група може да се додадат и 19 виши растенија од Паркот кои се сметаат за глобално ретки, како и 15 видови габи од глобално значење. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 18 Според достапните сознанија, во извориштето Свети Наум се среќаваат 117 алгални таксони кои припаѓаат кон неколку различни типови, како што се модрозелените алги (бактерии) (Cyanophyta), силикатните алги (Bacillariophyta), црвените алги (Rhodophyta), жолтите алги (Xanthophyta) и зелените алги (Chlorophyta). Најбогато застапена, претставува групата на силикатните алги (Bacillariophyta), претставена со 27 таксони познати само за Охридското Езеро и изворите кај Свети Наум (Goмphoneмa balcanicuм, Aмphora sancti-nauмii, Caloneis мeridionalis, Cocconeis robusta, Cyclotella hustedtii, Epitheмia lunata, Epitheмia lunata var. obesa, Navicula хаstate, Navicula jakovljevici, Navicula perturbata). Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. Lineata Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. lineata, Cocconeis pseudothuмensis, Audouinella pygмaea и Navicula хаsta. Ендемските растенија и животни. Во Паркот се среќава исклучително голем број на ендемски растителни и животински таксони, и тоа: 29 таксони од алги, 12 видови од скриеносемените растенија, 68 таксони од без`рбетните и 4 таксони од `рбетните животни. Покрај тоа, во Македонија (до 10 наоѓалишта). Посебно значење за алгалната флора има извориштето Свети Наум, кое се наоѓа во границите на Паркот и истовремено претставува едно од најголемите водни ресурси на Охридското Езеро. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 19 Паркот се среќава голем број на други таксони кои се ендемични за Македонија или за Балканскиот полуостров и тоа: 46 таксони од вишите растенија, 89 таксони од без`рбетниците и 14 таксони од `рбетните животни. Поради присуството на овие видови, Паркот има големо значење за зачувување на биолошката разновидност во Македонија, но и за науката, глобално. Во Паркот се среќаваат голем број растенија и габи чии делови се собираат поради нивите хранливи, лековити и ароматични својства, за лична употреба или за комерцијална намена. Меѓу нив, по своето значење се издвојуваат лековитите растенија кои се собираат во Паркот, од кои е најзначаен охридскиот чај (Sideritis rаeseri). Од другите производи во Паркот позначајни се смреклинките од модра смрека (Juniperus communis). Со оглед на тоа што продуктивниот циклус на модрата смреката е 4 години, количините од собирањето на смреклинките се променливи. Во изминатите дваесетина години, количините на овој производ бележеа постојан пораст што се должеше на сукцесијата на големи површини од секундарните високопланински пасишта во шибјаци со смрека. охридскиот чај (Sideritis reaseri) и смреклинките (Juniperis communis). Од вишите растенија тоа се: галичичкиот смил (Helichrysum zivojini), галичичката качунка (Crocus cvijici), охридскиот чај (Sideritis rаeseri), галичичкиот козинец (Astragalus mayeri), дивата фоја (Juniperus excelsa), персиската морина (Morina persica), галичичкиот чуваркуќа (Sempervivum galicicum), македонскиот даб (Quercus trojana), омеликата (Genista radiata) и Lilium heldreichii. Од габите, во оваа група на видови се вбројуваат јајчарката (Amanita caesarea), Battarraea phalloides, Hymenochaete cruenta, Myriostoma coliforme, Pisolithus arhizus и Pyrofomes demidoffii. Од Видовите од големо социоекономско значење. Атрактивни видови за локалното население и посетителите. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 20 без`рбетниците тоа се: сагата (Saga pedo), алпската стрижибуба (Rosalia alpina), еленчето (Lucanus cervus), царското самовилско коњче (Anax imperator), Paracaloptenus caloptenoides, Calosoma sycophanta и Carabus gigas. Од `рбетниците голем број од птиците се вбројуваат во оваа група, особено грабливите птици, пеликаните и многу други. Од цицачите тоа се кафеавата мечка (Ursus arctos), рисот (Linx linx), волкот (Canis lupus), дивата коза (Rupicapra rupicapra balcanica), обичниот елен (Cervus elafus) и срната (Capreolus capreolus). Покрај биолошката разновидност, меѓу клучните природни вредности на Паркот се вбројуваат и ретките геоморфолошки феномени. Стара Галичица и островот Голем Град по нивните севкупни геоморфолошки карактеристики се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа. Од поодделните форми на релјефот на стара Галичица се издвојуваат тревните тераси кон Преспанската страна на Стара Галичица кои со одредени свои карактеристики се единствени или исклучително ретки во евромедитеранскиот регион, но и глобално. Покрај нив значајни се и камените потковици во внатрешноста на цирковите на Стара Галичица кои се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа, додека самите циркови се од национално значење. Воедно на планината Галичица карстните појави го претставуваат доминантниот генетски тип на релјефни форми. Галичица преставува типично карстно подрачје на кое тријаските масивни и банковити варовници лежат преку кристалестите шкрилци. Тоа се терени кои долго биле изложени на дејствувањето на надворешните (егзогени) фактори, кои силно го иницирале процесот на карстификација. Се забележуваат микро и макрорелјефни површински карстни форми, почнувајќи од шкрапи- плитки, ребрести, мрежасти, лочкасти и специфичните за Галичица бунарести шкрапи, бројни вртачи и скарстени суводолици до карстни полиња -кои воедно се и најголемите Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 21 површински карстни форми на планината Галичица . Нив ги има четири и тоа: Суво Поле, Шарбојца (Асан Ѓура), Вардуљ и Ѓафа. Сите главно имаат меридијански правец на протегање какво што е протегањето и на планината Галичица. Дното на сите полиња е приближно на иста височина од 1480 до 1440 m н.в.. Од подземните карстни форми регистрирани се десетина пештери и две пропасти. Од генетските типови брегови долж Охридското и Преспанското крајбрежје, односно долж подножјето на планината Галичица посебно впечатливи се тектогените и типично абразивните. Вторите се настанати со механичко делување на брановите кои создале стрмни отсеци – клифови. Културно наследство Манастир Свети Наум Се наоѓа во близина на Билјанините Извори, во месноста Студенчишта, каде има сочувани остатоци на базилика која, според досегашните истражувања оваа ранохристијанска градба потекнува од V-VI век. На нејзините подни мозаици, во кружни медалјони, среќаваме претстави на долгоноги птици, претставени во резервирани движења и, што е можеби и најзначајно за овој регион, претстави на риби во вода. Мотивот на рибарски јазол, како и орнаментот во форма на рибини крлушки на мозаиците во некои градби од доцната антика и ранохристијанскиот период во овој регион, зборуваат за риболовот како едно од најстарите занимања на овој народ како и за богатството на езерото со риба. Свети Наум Охридски црквата ја подигнал во 900 година и ја посветил на светите архангели Михаил и Гаврил. Во 910 година, по смртта, свети Наум бил погребан во малата капела во црквата. Ранохристијанска базилика-Студенчишта ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 22 Пештерна црква Свети Стефан Црква Света Богородица Захумска Капелата е украсена со прекрасни фрески со сцени од животот и чудата на свети Наум. Подоцна, во времето на турското владеење, црквата била целосно разурната. Денешната црква била изградена во неколку фази во периодот помеѓу XVI и XVII век врз темелите на старата црква. Во црквата денес не е сочувана фреско-декорацијата од X век, а постојните фрески биле насликани во 1806 година. Друг карактеристичен елемент во црквата е нејзиниот иконостас во позлатена резба, изработен во 1711 година, заедно со повеќето икони. Црквата Свети Стефан, во месноста Панцир, е сместена во шуплина на карпа високо над Охридското Езеро, на околу 5 km на патот од Охрид кон Свeти Наум. Црквата е најверојатно постара, но внатрешната декорација била изведена во XV век. Фрескосликарството на оваа црква поседува високи уметнички квалитети но, за жал, оштетено е во голема мера. Богородица со Христос како и некои од црковните отци како свети Василиј Велики, свети Јован Златоуст и свети Атанасиј Александриски се некои од Ктиторскиот натпис над влезот во наосот кажува дека таа била подигната и украсена со фрески во 1361 година. Ктитор на црквата бил ќесарот Гргур, а патрон на нејзината внатрешна декорација деволскиот епископ Григориј, една од највлијателните личности на Охридската архиепископија од средината на XIV век. Црквата е изградена во форма на впишан крст во правоаголник и има нагласена височина по што се издвојува од постарите архитектонски решенија на црквите од охридскиот круг. Над централниот дел има купола, потпрена на четири столбови, а на источната страна тристрана апсида. Во времето на нејзината изградба црквата имала и нартекс на западната страна. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 23 Црква Успение на Богородица, Велестово Црквата Успение на Богородица се наоѓа во центарот на с. Велестово. Станува збор за мала, еднокорабна градба со полуоблест свод и тристрана апсида на источната страна, а како материјал за градба е употребен кршен и делкан камен. Пред повеќе години оригиналните фрески во нејзината внатрешност биле премачкани со нов слој слики, но притоа е почитуван стариот распоред на претставите и иконографската концепција останала ненарушена. Конзервација на архитектурата и живописот на црквата е извршена во 1966 година при што се откриени и неколку натписи испишани со старословенско писмо. Пештерна црква Света Богородица Пештанска сочуваните сликани претстави во оваа црква. На северниот ѕид се уште насликани и композицијата на Деисисот и фигурата на света Петка, додека патронот на црквата, архиѓаконот Стефан е претставен во нишата на проскомидијата. Црквата Света Богородица се наоѓа во карпите на источниот брег на Охридското Езеро, близу населбата Пештани. Внатрешноста на црквата е во целост покриена со фрески кои се добро сочувани и може да се датираат во средината на XIV век. Фрескодекорацијата е изведена директно врз нерамната површина на карпите и сцените се прилагодени на нивниот облик. Помеѓу најзначајните композиции се сцените од Големите Празници: Благовештение, Рождество, Сретение Христово, Крштевање, Влегување во Ерусалим, Распетие, како и претставите на светите воини и лекари и најпочитуваните светители во Охрид, светите Климент и Наум Охридски.И покрај големата влага во пештерата што предизвикува доста оштетувања на фреските, ова е најголемиот фреско ансамбл сочуван во некоја од пештерните цркви на бреговите на Охридското Езеро. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 24 Во ранохристијанската епоха изградени се двете цркви. Од Старата населба Голем Град – Преспанско Езеро Овој необичен локалитет, покажува една долга хронологија на живеење или престој на човекот на тој простор, почнувајќи од почетокот на првиот милениум пред н.е. па сè до средниот век. Островот, со површина од 22 ha, претставува пространа карпа која се издига на 30 m од површината на водата. Се наоѓа на тромеѓието помеѓу Македонија, Албанија и Грција. Најстарите артефакти од керамички садови и камено оружје укажуваат на присуство на неолитскиот човек. Подоцна во доцнобронзеното и раножелезното време престојот на островот е поинтензивен, најверојатно поради рибарење. Но, во раноантичката епоха, почнувајќи од 4 век пред н.е., очигледно тука постојано се живеело. Малата селска населба, која припаѓала на македонското племе Орести, посебно ќе заживее во периодот од 4 до 1 век пред н.е. Од тоа време се констатирани погребувања со наоди од златен и сребрен накит, од оружје и монети. Населбата од 3 и 2 век е сместена во централниот простор на островот помеѓу средновековните цркви Свети Димитрија и Свети Петар. Куќите биле градени од дрво и кал односно ѕидните платна се изведувани од преплет на гранки од фоја која расте во просторот на Преспа, покривани со слама, кој манир на градење ќе се зачува до средината на минатиот век кај населбите на брегот на езерото. Куќите биле покривани и со тегули, откриени при ископувањата. Во римската епоха животот продолжува со градење на куќи со камен и малтер, кои се сега поставени во јужниот дел од островот, посебно од 4 век натака. Близу до нив во тоа време е изградена цистерна, потпрена на карпите од југоисточниот раб на островот. Изградена во камен и хидрауличен малтер, таа се полнела со дождовница преку каналите кои биле вградени во северниот ѕид на градбата. Населението во римско време ги прифатило достигнувањата на новата цивилизација. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 25 сакралните градби посебно се истакнува еднобродната базилика со нартекс и бочни анекси, која била декорирана и со мозаик, поставен пред главниот влез на олтарот. Природна Атракција Можноста за одмор, рекреација и природните вредности на Паркот, претставуваат главен мотив за посета на подрачјето. Посетата на манастирскиот комплекс Свети Наум, како и близината на плажите покрај Охридското Езеро, се најзначајните категории во одлуката на посетителите да го посетат Паркот. Одредени делови на подрачјето, како манастирот и извориштето во Свети Наум, претставуваат значајно одредиште за посетителите, не само од Македонија, туку и од соседните земји, особено Албанија и Србија. Бројот на посетители на овој локалитет се проценува на околу 200.000 годишно. Сепак најзначајни посетители се локалните жители, од населбите во Паркот, односно градовите и регионот. Покрај најекспонираните културни и историски места за посета и рекреација, во планинскиот дел најзначајни се излетничките места : Корита, Јадера, видиковецот Коритски Рид, видиковецот Баба, видиковецот Лескоски Уши, врвот Магаро. Секако овде мора Богатството од природни и културни вредности, но и местоположбата на планината Галичица помеѓу Охридското и Преспанското Езеро, придонесуваат за привлечноста на Паркот за посетителите. Впрочем, како дел од поширокиот охридскопреспански регион, Паркот влегува во составот на најзначајната туристичка одредница во Република Македонија. Од средниот век населбата не се обновува. Во тоа време се одвива монашки живот и интензивно градење на цркви, шест на број до сега откриени и проучувани, вклучувајќи ги и двете ранохристијански. Најзачувани се ансамблите од црквата Свети Петар. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 26 Посебно се значајни атрактивните погледи кои се пружаат со панорамското возење низ паркот на делот на патниот правец од с. Трпејца до Царина од Преспанска страна или обратно. Магазинот ФОРБС овој дел од патниот правец го сместил на светската ранг листа во топ 20 во светот како атрактивни места за панорамско возење. да се напоменат изведениот систем на патеки за пешаци и велосипедисти и полетиштата за параглајдерите. Природната атракција се надополнува со користење на теренски возила кои се користат исклучиво за возење по строго одредени патеки кои се предвидени за тоа и истото претставува дополнителна атракција . ПРАВИЛА ЗА ПОСЕТИТЕЛИ НА ПАРКОТ 3.Правилно користење на поставената инфраструктура (излетнички места,видиковци,патеки) 4.Не е дозволено одтуѓување на делови од природата 5.Не е дозволено оставање на отпад 6.Не е дозволено палење на оган 1.Движењето во паркот е по строго одредени патеки 2. Посетата во строго заштитените зони од паркот се врши со придружба на водач од Националниот парк Галичица Чувајте го Националниот парк Галичица за Вас и за тие кои доаѓаат после Вас.

 Во Паркот, согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, се среќаваат 4 типови живеалишта, со вкупно 8 растителни заедници, кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Благодарение на тоа што овие живеалишта зафаќаат големи простори, голем дел од површините со тревеста вегетација во Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, брдските пасишта (Елино-балкански степи со Satureja montana, ) се посебно значајни за голем број видови орхидеи во Паркот. Во минатото, пасиштата имале и големо социоекономско значење за населението во Паркот, но и пошироко. Хазмофитската вегетација и вегетацијата на сипари. Согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат два типа на хазмофитска вегетација со четири растителни заедници) и еден тип на вегетација на сипари , кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 10 Поради варовничкиот карактер на планината, водните екосистеми во Паркот имаат големо еколошко значење за голем број на клучни видови, но и воопшто. Меѓу нив се издвојуваат два типови на живелишта кои се ретки или загрозени во Европа (Привремени површински текови (влажна фаза) и Вегетација на олиготрофни брзи потоци богати со варовник. Покрај нив се среќаваат уште најмалку 5 типови водни живеалишта кои се од посебно значење за зачувувањето на голем број клучни видови без`рбетници и `рбетници. Од нив, од посебно значење имаат изворите Свети Наум, Црвена Локва, другите природни и вештачки локви, како и планинските и крајбрежните извори. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Изворите Свети Наум со својата непосредна околина се издвојува по големото социоекономско и културно значење и се вбројува меѓу најзначајните туристички одредишта во Македонија и пошироко. Водните живеалишта. Езерцето го формираат 15 крајбрежни извори и околу триесетина подводни. Количната на вода која извира од овие извори е Најголема природна вредност, вклучително и хидролошка, посебно внимание заслужува врутокот кај манастирот Свети Наум. Се наоѓа на крајниот југоисточен дел од Охридското Езеро. Го сочинуваат два дела. Првиот е издолжен налик на низинска река и по своите карактеристики е типичен претставник на карстните врутоци. На неговото дно се забележуваат бројни подводни извори. Покрај нив особено по јужниот брег има крајбрежни извори. Вториот дел кој се наоѓа низводно од првиот е поширок и со кружна форма. Во него се оформени два острови. Крајниот северен дел од врутокот преку истек долг 10 до 12.m поврзан е со Охридското Езеро. Вкупната површина на езерцето 2 оформено од врутокот е 0,342 km . Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 11 Количината на вода со потекло од Преспанското Езеро во врутоците Свети Наум и Тушемишта (Албанија) се движи околу 50%. Останатите 50% се со потекло од врнежи. За разлика од овие два врутоци, подземната врска кај Билјанините Извори во близина на Охрид поретко се потврдува. Температурата на водата се движи помеѓу минималната, најчесто о о во месец февруари, од 7,2 C до максимални 12,8 C измерени во јули. Во најголем дел од годината температурата е помеѓу 10 и 11 о C. Длабочината на езерцето е различна, но во најголем дел се движи помеѓу 2 и 3.m. Најголемата длабочина е 3,5.m. Дното во најголем дел е тињесто и скоро целосно обраснато со вегетација. Вегетацијата отсуствува само околу подводните извори. На јужниот брег има поситни до крупни фрактури од варовник. Северниот брег е претежно песочен, додека околу островите тињата е помешана со органски детритус. 3 релативно стабилна и изнесува 6 до 8 m . Поради стабилноста на изворите водостојот на езерцето многу малку се менува. На водостојот на езерцето промените во водостојот на Охридското Езеро немаат влијание. Иако гледано од брегот површината на водата во езерцето изгледа мирна, таа се движи. Брзината на -1 струењето на водата во езерцето е од 0,100 до 0,108 ms , додека -1 во истекот изнесува 1,32 ms . Подземната врска на Охридското и Преспанското Езеро била цел на истражување на голем број на хидролози. Со различни методи, односно со користење на различни трасери оваа врска е потврдена повеќе пати. Покрај потврда на поврзаноста истражувањата откриваат и други интересни податоци: Во однос на брзината со која водата поминува под Галичица податоците се многу различни. Најкратко досега забележано време е 6 часа за колку трасерот фрлен во водите на Преспанското Езеро се појавил во врутокот Тушемиште. Но покрај ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 12 Значителните промени во нивото на водата во Преспанското Езеро се резултат на повеќе фактори. Покрај другите, влијание има и состојбата (отвореноста за проток на вода) на подземните канали/пукнатини и количината на наталожени седименти во резервоарите. Хидрологијата на подземните води во Паркот е главно условена од матичниот супстрат кој во најголем дел е од варовници со сунѓереста структура и голема порозност. Овој матичен супстрат ги определува хидролошките состојби и процеси. Како генерална забелешка може да се констатира дека сите врнежи кои паѓаат на површината многу брзо понираат низ варовниците сè до водонепропусливите силикатни карпи. Полиња Суво Поле е најголемото карстно поле, со должина од 4,2 км и најголема широчина од 1 км. Има издолжена форма со две поголеми проширувања (зарамнини). Проширувањата се поврзани со низок и прилично широк превал. Дното на полето од југ кон север се снижува, т.е. во јужниот дел е на височина од 1480 м, додека во северниот на 1430 м. На западниот раб на полето се развиени голем број вртачи, додека на дното се сретнуваат хумови. Дното е покриено со резидиум и песокливи глини. На одделни делови на дното од полето на површината се јавуваат шкрилци. Задржувањето на водата во подолг временски период оди во прилог на тоа дека во пазувите на планината има големи резервоари во кои се складира водата која понира од Преспанското Езеро, а потоа преку канали и пукнатини доаѓа во Охридското Езеро. Различната брзина на доаѓање на водата потврдува и дека под Галичица нема единствен канал со кој езерата се поврзани туку се работи за бројни канали/пукнатини. овој екстрем во најголем број случаи водата под Галичица се задржува барем година дена. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 13 Ѓафа Карстното поле е со меридијански правец на протегање. Долго е 4 км со најголема широчина од 1,4 км. На дното од полето има три локви и еден бунар. Карстните полиња на Галичица во поглед на постанокот се полигенетски. Се формирале под дејство на флувијалната и карстната ерозија. Подземни карстни форми Шарбојца (Асан Ѓура) е второ по големина карстно поле, со должина од 2,5.км и широчина од 1,7.км. За разлика од претходното, карстното поле Шарбојца е разбиено со неколку хумови. Во средишниот дел на полето се издигнуваат пет хумови изградени од поотпорни карпи, во вид на ритчиња. На дното на полето присутна е локва, како и еден бунар во близина на планинската куќа. Ниските делови на полето се под тревна вегетација, додека хумовите кои се издигнуваат за 10-15 м се голи. Варовничкиот карактер на планината е причина за богатството на подземни геоморфолошки форми, како на пример пештерите и пропастите кои претставуваат значајни живеалишта на повеќе клучни видови. Според EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат три типови на живеалишта кои се ретки или загрозени во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Од пештерите како значајни живеалишта се издвојуваат Мечкина Вардуљполето го чинат две проширувања со различен правец на протегање, меѓу себе одвоени со неколку ниски хумови. Првото проширување има меридијански правец југ-север, додека второто е со правец југоисток-северозапад. Полето Вардуљ е долго околу 4,5 км, со најголема ширина од 0,8 км. По дното на полето се развиени вртачи, што укажуваат на интензивна карстрификација. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 14 Пештера кај селото Лескоец (Преспа) – Пештерата се наоѓа во непосредна близина на селото Лескоец, односно под врвот Стрнина (1107 м). Вкупната должина на пештерата изнесува 43 м, додека заедно со споредните пештерски канали, должината на пештерата кај селото Лескоец достигнува 48 м. Трите пештерски 2 канали зафаќаат вкупна површина од 69 м , односно вкупната по2 вршина на внатрешноста од пештерата достигнува 96,25 м . Пештерата кај селото Лескоец преставува типичен пример на пештера во која бил присутен подземен воден тек кој денес не егзистира, односно истата е наполно сува и е од типот на суви, фосилни пештери. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Пештера Воила Наумова Пештера – е една од најинтересните регистрирани и испитани пештери покрај брегот на Охридското Езеро. Се наоѓа во непосредна близина на Црна Пештера, односно десетина метри северно од неа. Гледано во целина пештерата има полукружна форма. Вкупната должина на Наумовата Пештера изнесува 27,7 м 2 со површина на внатрешноста од 167 м . Посебна карактеристика за оваа пештера е богатството на пештерските украси. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Дупка, Воила, Лескоска Пештера, додека пак пештерата Самотска Дупка е најголемата пештера во паркот со должина од 224 m. На планината Галичица се изградени десетина подземни карстни форми (пештери и пропасти). Пештерата Воила или како уште е позната под името Скалана се наоѓа 250 м западно од патот Охрид - Суво Поле, кон село Коњско. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 15 Пропаста `Рблок се наоѓа на исток од селото Пештани (2 км воздушна линија), односно југоисточно од селото Елшани на просторот наречен Гуменци, на 1015 м. Нејзината должина достигнува 15 м, со најголема широчина од 6 м. Фосилен (реликтен) глацијален релјеф Пропаст `Рблок Надморската височина на Галичица и погодната морфопластика овозможиле во текот на плеистоцентот на поедини делови да се Вкупната должина пештерата Воила изнесува 37 м, а длабочината на пештерата, од влезот до дното на нејзината најниска галерија достигнува 20 м. Пештерата Воила, претставува најбогата со украси (многубројни сталактити, сливови и пештерски столбови) од сите пештери на Галичица. Самотска Дупка Пештерата Самотска Дупка, не само по својата должина од 224 м, туку и по останатите природни карактеристики, во многу ги надминува останатите пештери на планината Галичица. Се наоѓа на источната страна од скарстената долина Студино, во горниот дел на помал скарстен дол кој напречно се спушта кон Студино. Во близина на пештерскиот влез, кој е на 1 430 метри н. в. присутно е големо количество блоковски материјал. Пештерата Самотска Дупка преставува мошне едноставен, но доста простран пештерски канал кој гледано во целина има правец на протегање југозапад-североисток. Вкупната должина на главниот пештерски канал во пештерата Самотска Дупка изнесува 207 м, додека вкупната должина, заедно со споредните пештерски канали достигнува 224 м. Пештерата Самотска Дупка во основа преставува фосилна речна пештера, односно пештера низ која истекувал подземен воден тек. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 16 Покрај двата цирка, типично глацијална форма во релјефот на Галичица e и еден помал валов. Тој започнува од излезот на горниот цирк и се движи кон север. Во крајниот југоисточен дел, од југ на валот се надоврзува скарстена долина, додека неговата западна страна во североисточниот дел е во контакт со долниот цирк. Просечната широчина на валовот изнесува околу 400 м, додека неговата должина достигнува до 2 км. Моренски наслаги, како резултат на глацијалната ерозија незначително се забележуваат на дното на цирковите, додека на превалот Липона Ливада, каде всушност доаѓало до стопување на мразната маса (1550 – 1650.метри н.в.) наталожени се значителни моренски наслаги. акумулира мразна маса, што резултирало во создавање на глацијален релјеф. На целата планина Галичица што се наоѓа на територијата на Република Северна Македонија изградени се само два цирка. Овие маркантни циркови се наоѓаат јужно од превалот Липона Ливада (1568 м) односно помеѓу него и врвот Магаро (2254 м). Цирковите се распоредени еден над друг и имаат североисточа експозиција. Дното на долниот (помал) цирк е на надморска височина од 1850-1900 м, додека рабниот дел на 2080 м. Циркот има елипсовидно-амфитеатарска форма со широк и отворен излез од околу 400 м. Дното на горниот цирк се наоѓа од 2030 – 2070 м, додека неговиот рабен дел е на надморска височина од 2230.м. Широчината на горниот цирк достигнува до 400 м. Неговата должина е значително поголема (800 м). Југозападниот и јужниот раб на циркот е преставен со стрмен, на места и вертикален отсек, висок 130 м. Тријаските варовници во кој се изградени отсеците на циркот подложни се на интензивно механичко (мразно) дробење. Според критериумите на IUCN, во Паркот се среќаваат повеќе Глобално загрозените видови. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 17 Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити . Од маркомицетите, во Паркот се среќаваат 47 видови кои се ретки или загрозени во Македонија или Европа. Со своите популации во Паркот, 38 од нив имаат национално значење, 22 се со Европско значење, а 10 имаат глобално значење. Од без`рбетниците кои се правно заштитени во Европа во Паркот се среќаваат 11 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има Европско значење. Од ретките без`рбетници, во Паркот се среќаваат 15 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има е Европско значење. Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити (види подолу). Од `рбетните животни кои се правно заштитени во Европа, во Паркот се среќаваат 77 таксони чии популации се значајни на национално ниво, а популациите во Паркот на 8 од нив имаат Европско или Глобално значење. Кон оваа група треба да се додадат и два вида птици чии популации се сметаат за значајни поради нивниот реликтен карактер. Поради присуството на значајни популации од голем број видови кои се ретки или засегнати во Европа, Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Значајни популации од видовите кои се ретки или засегнати во Македонија во Европа или глобално. Од алгите, во Паркот се среќаваат значајни популации од 7 таксони кои се ретки во Македонија или пошироко. Од вишите растенија, во Паркот се среќаваат 56 таксони кои се ретки во видови кои се сметаат за глобално загрозени (статус „EN“) од кои 4 вида се без`рбетни, додека 13 се `рбетни животни. Кон оваа група може да се додадат и 19 виши растенија од Паркот кои се сметаат за глобално ретки, како и 15 видови габи од глобално значење. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 18 Според достапните сознанија, во извориштето Свети Наум се среќаваат 117 алгални таксони кои припаѓаат кон неколку различни типови, како што се модрозелените алги (бактерии) (Cyanophyta), силикатните алги (Bacillariophyta), црвените алги (Rhodophyta), жолтите алги (Xanthophyta) и зелените алги (Chlorophyta). Најбогато застапена, претставува групата на силикатните алги (Bacillariophyta), претставена со 27 таксони познати само за Охридското Езеро и изворите кај Свети Наум (Goмphoneмa balcanicuм, Aмphora sancti-nauмii, Caloneis мeridionalis, Cocconeis robusta, Cyclotella hustedtii, Epitheмia lunata, Epitheмia lunata var. obesa, Navicula хаstate, Navicula jakovljevici, Navicula perturbata). Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. Lineata Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. lineata, Cocconeis pseudothuмensis, Audouinella pygмaea и Navicula хаsta. Ендемските растенија и животни. Во Паркот се среќава исклучително голем број на ендемски растителни и животински таксони, и тоа: 29 таксони од алги, 12 видови од скриеносемените растенија, 68 таксони од без`рбетните и 4 таксони од `рбетните животни. Покрај тоа, во Македонија (до 10 наоѓалишта). Посебно значење за алгалната флора има извориштето Свети Наум, кое се наоѓа во границите на Паркот и истовремено претставува едно од најголемите водни ресурси на Охридското Езеро. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 19 Паркот се среќава голем број на други таксони кои се ендемични за Македонија или за Балканскиот полуостров и тоа: 46 таксони од вишите растенија, 89 таксони од без`рбетниците и 14 таксони од `рбетните животни. Поради присуството на овие видови, Паркот има големо значење за зачувување на биолошката разновидност во Македонија, но и за науката, глобално. Во Паркот се среќаваат голем број растенија и габи чии делови се собираат поради нивите хранливи, лековити и ароматични својства, за лична употреба или за комерцијална намена. Меѓу нив, по своето значење се издвојуваат лековитите растенија кои се собираат во Паркот, од кои е најзначаен охридскиот чај (Sideritis rаeseri). Од другите производи во Паркот позначајни се смреклинките од модра смрека (Juniperus communis). Со оглед на тоа што продуктивниот циклус на модрата смреката е 4 години, количините од собирањето на смреклинките се променливи. Во изминатите дваесетина години, количините на овој производ бележеа постојан пораст што се должеше на сукцесијата на големи површини од секундарните високопланински пасишта во шибјаци со смрека. охридскиот чај (Sideritis reaseri) и смреклинките (Juniperis communis). Од вишите растенија тоа се: галичичкиот смил (Helichrysum zivojini), галичичката качунка (Crocus cvijici), охридскиот чај (Sideritis rаeseri), галичичкиот козинец (Astragalus mayeri), дивата фоја (Juniperus excelsa), персиската морина (Morina persica), галичичкиот чуваркуќа (Sempervivum galicicum), македонскиот даб (Quercus trojana), омеликата (Genista radiata) и Lilium heldreichii. Од габите, во оваа група на видови се вбројуваат јајчарката (Amanita caesarea), Battarraea phalloides, Hymenochaete cruenta, Myriostoma coliforme, Pisolithus arhizus и Pyrofomes demidoffii. Од Видовите од големо социоекономско значење. Атрактивни видови за локалното население и посетителите. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 20 без`рбетниците тоа се: сагата (Saga pedo), алпската стрижибуба (Rosalia alpina), еленчето (Lucanus cervus), царското самовилско коњче (Anax imperator), Paracaloptenus caloptenoides, Calosoma sycophanta и Carabus gigas. Од `рбетниците голем број од птиците се вбројуваат во оваа група, особено грабливите птици, пеликаните и многу други. Од цицачите тоа се кафеавата мечка (Ursus arctos), рисот (Linx linx), волкот (Canis lupus), дивата коза (Rupicapra rupicapra balcanica), обичниот елен (Cervus elafus) и срната (Capreolus capreolus). Покрај биолошката разновидност, меѓу клучните природни вредности на Паркот се вбројуваат и ретките геоморфолошки феномени. Стара Галичица и островот Голем Град по нивните севкупни геоморфолошки карактеристики се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа. Од поодделните форми на релјефот на стара Галичица се издвојуваат тревните тераси кон Преспанската страна на Стара Галичица кои со одредени свои карактеристики се единствени или исклучително ретки во евромедитеранскиот регион, но и глобално. Покрај нив значајни се и камените потковици во внатрешноста на цирковите на Стара Галичица кои се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа, додека самите циркови се од национално значење. Воедно на планината Галичица карстните појави го претставуваат доминантниот генетски тип на релјефни форми. Галичица преставува типично карстно подрачје на кое тријаските масивни и банковити варовници лежат преку кристалестите шкрилци. Тоа се терени кои долго биле изложени на дејствувањето на надворешните (егзогени) фактори, кои силно го иницирале процесот на карстификација. Се забележуваат микро и макрорелјефни површински карстни форми, почнувајќи од шкрапи- плитки, ребрести, мрежасти, лочкасти и специфичните за Галичица бунарести шкрапи, бројни вртачи и скарстени суводолици до карстни полиња -кои воедно се и најголемите Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 21 површински карстни форми на планината Галичица . Нив ги има четири и тоа: Суво Поле, Шарбојца (Асан Ѓура), Вардуљ и Ѓафа. Сите главно имаат меридијански правец на протегање какво што е протегањето и на планината Галичица. Дното на сите полиња е приближно на иста височина од 1480 до 1440 m н.в.. Од подземните карстни форми регистрирани се десетина пештери и две пропасти. Од генетските типови брегови долж Охридското и Преспанското крајбрежје, односно долж подножјето на планината Галичица посебно впечатливи се тектогените и типично абразивните. Вторите се настанати со механичко делување на брановите кои создале стрмни отсеци – клифови. Културно наследство Манастир Свети Наум Се наоѓа во близина на Билјанините Извори, во месноста Студенчишта, каде има сочувани остатоци на базилика која, според досегашните истражувања оваа ранохристијанска градба потекнува од V-VI век. На нејзините подни мозаици, во кружни медалјони, среќаваме претстави на долгоноги птици, претставени во резервирани движења и, што е можеби и најзначајно за овој регион, претстави на риби во вода. Мотивот на рибарски јазол, како и орнаментот во форма на рибини крлушки на мозаиците во некои градби од доцната антика и ранохристијанскиот период во овој регион, зборуваат за риболовот како едно од најстарите занимања на овој народ како и за богатството на езерото со риба. Свети Наум Охридски црквата ја подигнал во 900 година и ја посветил на светите архангели Михаил и Гаврил. Во 910 година, по смртта, свети Наум бил погребан во малата капела во црквата. Ранохристијанска базилика-Студенчишта ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 22 Пештерна црква Свети Стефан Црква Света Богородица Захумска Капелата е украсена со прекрасни фрески со сцени од животот и чудата на свети Наум. Подоцна, во времето на турското владеење, црквата била целосно разурната. Денешната црква била изградена во неколку фази во периодот помеѓу XVI и XVII век врз темелите на старата црква. Во црквата денес не е сочувана фреско-декорацијата од X век, а постојните фрески биле насликани во 1806 година. Друг карактеристичен елемент во црквата е нејзиниот иконостас во позлатена резба, изработен во 1711 година, заедно со повеќето икони. Црквата Свети Стефан, во месноста Панцир, е сместена во шуплина на карпа високо над Охридското Езеро, на околу 5 km на патот од Охрид кон Свeти Наум. Црквата е најверојатно постара, но внатрешната декорација била изведена во XV век. Фрескосликарството на оваа црква поседува високи уметнички квалитети но, за жал, оштетено е во голема мера. Богородица со Христос како и некои од црковните отци како свети Василиј Велики, свети Јован Златоуст и свети Атанасиј Александриски се некои од Ктиторскиот натпис над влезот во наосот кажува дека таа била подигната и украсена со фрески во 1361 година. Ктитор на црквата бил ќесарот Гргур, а патрон на нејзината внатрешна декорација деволскиот епископ Григориј, една од највлијателните личности на Охридската архиепископија од средината на XIV век. Црквата е изградена во форма на впишан крст во правоаголник и има нагласена височина по што се издвојува од постарите архитектонски решенија на црквите од охридскиот круг. Над централниот дел има купола, потпрена на четири столбови, а на источната страна тристрана апсида. Во времето на нејзината изградба црквата имала и нартекс на западната страна. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 23 Црква Успение на Богородица, Велестово Црквата Успение на Богородица се наоѓа во центарот на с. Велестово. Станува збор за мала, еднокорабна градба со полуоблест свод и тристрана апсида на источната страна, а како материјал за градба е употребен кршен и делкан камен. Пред повеќе години оригиналните фрески во нејзината внатрешност биле премачкани со нов слој слики, но притоа е почитуван стариот распоред на претставите и иконографската концепција останала ненарушена. Конзервација на архитектурата и живописот на црквата е извршена во 1966 година при што се откриени и неколку натписи испишани со старословенско писмо. Пештерна црква Света Богородица Пештанска сочуваните сликани претстави во оваа црква. На северниот ѕид се уште насликани и композицијата на Деисисот и фигурата на света Петка, додека патронот на црквата, архиѓаконот Стефан е претставен во нишата на проскомидијата. Црквата Света Богородица се наоѓа во карпите на источниот брег на Охридското Езеро, близу населбата Пештани. Внатрешноста на црквата е во целост покриена со фрески кои се добро сочувани и може да се датираат во средината на XIV век. Фрескодекорацијата е изведена директно врз нерамната површина на карпите и сцените се прилагодени на нивниот облик. Помеѓу најзначајните композиции се сцените од Големите Празници: Благовештение, Рождество, Сретение Христово, Крштевање, Влегување во Ерусалим, Распетие, како и претставите на светите воини и лекари и најпочитуваните светители во Охрид, светите Климент и Наум Охридски.И покрај големата влага во пештерата што предизвикува доста оштетувања на фреските, ова е најголемиот фреско ансамбл сочуван во некоја од пештерните цркви на бреговите на Охридското Езеро. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 24 Во ранохристијанската епоха изградени се двете цркви. Од Старата населба Голем Град – Преспанско Езеро Овој необичен локалитет, покажува една долга хронологија на живеење или престој на човекот на тој простор, почнувајќи од почетокот на првиот милениум пред н.е. па сè до средниот век. Островот, со површина од 22 ha, претставува пространа карпа која се издига на 30 m од површината на водата. Се наоѓа на тромеѓието помеѓу Македонија, Албанија и Грција. Најстарите артефакти од керамички садови и камено оружје укажуваат на присуство на неолитскиот човек. Подоцна во доцнобронзеното и раножелезното време престојот на островот е поинтензивен, најверојатно поради рибарење. Но, во раноантичката епоха, почнувајќи од 4 век пред н.е., очигледно тука постојано се живеело. Малата селска населба, која припаѓала на македонското племе Орести, посебно ќе заживее во периодот од 4 до 1 век пред н.е. Од тоа време се констатирани погребувања со наоди од златен и сребрен накит, од оружје и монети. Населбата од 3 и 2 век е сместена во централниот простор на островот помеѓу средновековните цркви Свети Димитрија и Свети Петар. Куќите биле градени од дрво и кал односно ѕидните платна се изведувани од преплет на гранки од фоја која расте во просторот на Преспа, покривани со слама, кој манир на градење ќе се зачува до средината на минатиот век кај населбите на брегот на езерото. Куќите биле покривани и со тегули, откриени при ископувањата. Во римската епоха животот продолжува со градење на куќи со камен и малтер, кои се сега поставени во јужниот дел од островот, посебно од 4 век натака. Близу до нив во тоа време е изградена цистерна, потпрена на карпите од југоисточниот раб на островот. Изградена во камен и хидрауличен малтер, таа се полнела со дождовница преку каналите кои биле вградени во северниот ѕид на градбата. Населението во римско време ги прифатило достигнувањата на новата цивилизација. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 25 сакралните градби посебно се истакнува еднобродната базилика со нартекс и бочни анекси, која била декорирана и со мозаик, поставен пред главниот влез на олтарот. Природна Атракција Можноста за одмор, рекреација и природните вредности на Паркот, претставуваат главен мотив за посета на подрачјето. Посетата на манастирскиот комплекс Свети Наум, како и близината на плажите покрај Охридското Езеро, се најзначајните категории во одлуката на посетителите да го посетат Паркот. Одредени делови на подрачјето, како манастирот и извориштето во Свети Наум, претставуваат значајно одредиште за посетителите, не само од Македонија, туку и од соседните земји, особено Албанија и Србија. Бројот на посетители на овој локалитет се проценува на околу 200.000 годишно. Сепак најзначајни посетители се локалните жители, од населбите во Паркот, односно градовите и регионот. Покрај најекспонираните културни и историски места за посета и рекреација, во планинскиот дел најзначајни се излетничките места : Корита, Јадера, видиковецот Коритски Рид, видиковецот Баба, видиковецот Лескоски Уши, врвот Магаро. Секако овде мора Богатството од природни и културни вредности, но и местоположбата на планината Галичица помеѓу Охридското и Преспанското Езеро, придонесуваат за привлечноста на Паркот за посетителите. Впрочем, како дел од поширокиот охридскопреспански регион, Паркот влегува во составот на најзначајната туристичка одредница во Република Македонија. Од средниот век населбата не се обновува. Во тоа време се одвива монашки живот и интензивно градење на цркви, шест на број до сега откриени и проучувани, вклучувајќи ги и двете ранохристијански. Најзачувани се ансамблите од црквата Свети Петар. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 26 Посебно се значајни атрактивните погледи кои се пружаат со панорамското возење низ паркот на делот на патниот правец од с. Трпејца до Царина од Преспанска страна или обратно. Магазинот ФОРБС овој дел од патниот правец го сместил на светската ранг листа во топ 20 во светот како атрактивни места за панорамско возење. да се напоменат изведениот систем на патеки за пешаци и велосипедисти и полетиштата за параглајдерите. Природната атракција се надополнува со користење на теренски возила кои се користат исклучиво за возење по строго одредени патеки кои се предвидени за тоа и истото претставува дополнителна атракција . ПРАВИЛА ЗА ПОСЕТИТЕЛИ НА ПАРКОТ 3.Правилно користење на поставената инфраструктура (излетнички места,видиковци,патеки) 4.Не е дозволено одтуѓување на делови од природата 5.Не е дозволено оставање на отпад 6.Не е дозволено палење на оган 1.Движењето во паркот е по строго одредени патеки 2. Посетата во строго заштитените зони од паркот се врши со придружба на водач од Националниот парк Галичица Чувајте го Националниот парк Галичица за Вас и за тие кои доаѓаат после Вас.

 Во Паркот, согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, се среќаваат 4 типови живеалишта, со вкупно 8 растителни заедници, кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Благодарение на тоа што овие живеалишта зафаќаат големи простори, голем дел од површините со тревеста вегетација во Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, брдските пасишта (Елино-балкански степи со Satureja montana, ) се посебно значајни за голем број видови орхидеи во Паркот. Во минатото, пасиштата имале и големо социоекономско значење за населението во Паркот, но и пошироко. Хазмофитската вегетација и вегетацијата на сипари. Согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат два типа на хазмофитска вегетација со четири растителни заедници) и еден тип на вегетација на сипари , кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 10 Поради варовничкиот карактер на планината, водните екосистеми во Паркот имаат големо еколошко значење за голем број на клучни видови, но и воопшто. Меѓу нив се издвојуваат два типови на живелишта кои се ретки или загрозени во Европа (Привремени површински текови (влажна фаза) и Вегетација на олиготрофни брзи потоци богати со варовник. Покрај нив се среќаваат уште најмалку 5 типови водни живеалишта кои се од посебно значење за зачувувањето на голем број клучни видови без`рбетници и `рбетници. Од нив, од посебно значење имаат изворите Свети Наум, Црвена Локва, другите природни и вештачки локви, како и планинските и крајбрежните извори. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Изворите Свети Наум со својата непосредна околина се издвојува по големото социоекономско и културно значење и се вбројува меѓу најзначајните туристички одредишта во Македонија и пошироко. Водните живеалишта. Езерцето го формираат 15 крајбрежни извори и околу триесетина подводни. Количната на вода која извира од овие извори е Најголема природна вредност, вклучително и хидролошка, посебно внимание заслужува врутокот кај манастирот Свети Наум. Се наоѓа на крајниот југоисточен дел од Охридското Езеро. Го сочинуваат два дела. Првиот е издолжен налик на низинска река и по своите карактеристики е типичен претставник на карстните врутоци. На неговото дно се забележуваат бројни подводни извори. Покрај нив особено по јужниот брег има крајбрежни извори. Вториот дел кој се наоѓа низводно од првиот е поширок и со кружна форма. Во него се оформени два острови. Крајниот северен дел од врутокот преку истек долг 10 до 12.m поврзан е со Охридското Езеро. Вкупната површина на езерцето 2 оформено од врутокот е 0,342 km . Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 11 Количината на вода со потекло од Преспанското Езеро во врутоците Свети Наум и Тушемишта (Албанија) се движи околу 50%. Останатите 50% се со потекло од врнежи. За разлика од овие два врутоци, подземната врска кај Билјанините Извори во близина на Охрид поретко се потврдува. Температурата на водата се движи помеѓу минималната, најчесто о о во месец февруари, од 7,2 C до максимални 12,8 C измерени во јули. Во најголем дел од годината температурата е помеѓу 10 и 11 о C. Длабочината на езерцето е различна, но во најголем дел се движи помеѓу 2 и 3.m. Најголемата длабочина е 3,5.m. Дното во најголем дел е тињесто и скоро целосно обраснато со вегетација. Вегетацијата отсуствува само околу подводните извори. На јужниот брег има поситни до крупни фрактури од варовник. Северниот брег е претежно песочен, додека околу островите тињата е помешана со органски детритус. 3 релативно стабилна и изнесува 6 до 8 m . Поради стабилноста на изворите водостојот на езерцето многу малку се менува. На водостојот на езерцето промените во водостојот на Охридското Езеро немаат влијание. Иако гледано од брегот површината на водата во езерцето изгледа мирна, таа се движи. Брзината на -1 струењето на водата во езерцето е од 0,100 до 0,108 ms , додека -1 во истекот изнесува 1,32 ms . Подземната врска на Охридското и Преспанското Езеро била цел на истражување на голем број на хидролози. Со различни методи, односно со користење на различни трасери оваа врска е потврдена повеќе пати. Покрај потврда на поврзаноста истражувањата откриваат и други интересни податоци: Во однос на брзината со која водата поминува под Галичица податоците се многу различни. Најкратко досега забележано време е 6 часа за колку трасерот фрлен во водите на Преспанското Езеро се појавил во врутокот Тушемиште. Но покрај ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 12 Значителните промени во нивото на водата во Преспанското Езеро се резултат на повеќе фактори. Покрај другите, влијание има и состојбата (отвореноста за проток на вода) на подземните канали/пукнатини и количината на наталожени седименти во резервоарите. Хидрологијата на подземните води во Паркот е главно условена од матичниот супстрат кој во најголем дел е од варовници со сунѓереста структура и голема порозност. Овој матичен супстрат ги определува хидролошките состојби и процеси. Како генерална забелешка може да се констатира дека сите врнежи кои паѓаат на површината многу брзо понираат низ варовниците сè до водонепропусливите силикатни карпи. Полиња Суво Поле е најголемото карстно поле, со должина од 4,2 км и најголема широчина од 1 км. Има издолжена форма со две поголеми проширувања (зарамнини). Проширувањата се поврзани со низок и прилично широк превал. Дното на полето од југ кон север се снижува, т.е. во јужниот дел е на височина од 1480 м, додека во северниот на 1430 м. На западниот раб на полето се развиени голем број вртачи, додека на дното се сретнуваат хумови. Дното е покриено со резидиум и песокливи глини. На одделни делови на дното од полето на површината се јавуваат шкрилци. Задржувањето на водата во подолг временски период оди во прилог на тоа дека во пазувите на планината има големи резервоари во кои се складира водата која понира од Преспанското Езеро, а потоа преку канали и пукнатини доаѓа во Охридското Езеро. Различната брзина на доаѓање на водата потврдува и дека под Галичица нема единствен канал со кој езерата се поврзани туку се работи за бројни канали/пукнатини. овој екстрем во најголем број случаи водата под Галичица се задржува барем година дена. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 13 Ѓафа Карстното поле е со меридијански правец на протегање. Долго е 4 км со најголема широчина од 1,4 км. На дното од полето има три локви и еден бунар. Карстните полиња на Галичица во поглед на постанокот се полигенетски. Се формирале под дејство на флувијалната и карстната ерозија. Подземни карстни форми Шарбојца (Асан Ѓура) е второ по големина карстно поле, со должина од 2,5.км и широчина од 1,7.км. За разлика од претходното, карстното поле Шарбојца е разбиено со неколку хумови. Во средишниот дел на полето се издигнуваат пет хумови изградени од поотпорни карпи, во вид на ритчиња. На дното на полето присутна е локва, како и еден бунар во близина на планинската куќа. Ниските делови на полето се под тревна вегетација, додека хумовите кои се издигнуваат за 10-15 м се голи. Варовничкиот карактер на планината е причина за богатството на подземни геоморфолошки форми, како на пример пештерите и пропастите кои претставуваат значајни живеалишта на повеќе клучни видови. Според EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат три типови на живеалишта кои се ретки или загрозени во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Од пештерите како значајни живеалишта се издвојуваат Мечкина Вардуљполето го чинат две проширувања со различен правец на протегање, меѓу себе одвоени со неколку ниски хумови. Првото проширување има меридијански правец југ-север, додека второто е со правец југоисток-северозапад. Полето Вардуљ е долго околу 4,5 км, со најголема ширина од 0,8 км. По дното на полето се развиени вртачи, што укажуваат на интензивна карстрификација. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 14 Пештера кај селото Лескоец (Преспа) – Пештерата се наоѓа во непосредна близина на селото Лескоец, односно под врвот Стрнина (1107 м). Вкупната должина на пештерата изнесува 43 м, додека заедно со споредните пештерски канали, должината на пештерата кај селото Лескоец достигнува 48 м. Трите пештерски 2 канали зафаќаат вкупна површина од 69 м , односно вкупната по2 вршина на внатрешноста од пештерата достигнува 96,25 м . Пештерата кај селото Лескоец преставува типичен пример на пештера во која бил присутен подземен воден тек кој денес не егзистира, односно истата е наполно сува и е од типот на суви, фосилни пештери. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Пештера Воила Наумова Пештера – е една од најинтересните регистрирани и испитани пештери покрај брегот на Охридското Езеро. Се наоѓа во непосредна близина на Црна Пештера, односно десетина метри северно од неа. Гледано во целина пештерата има полукружна форма. Вкупната должина на Наумовата Пештера изнесува 27,7 м 2 со површина на внатрешноста од 167 м . Посебна карактеристика за оваа пештера е богатството на пештерските украси. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Дупка, Воила, Лескоска Пештера, додека пак пештерата Самотска Дупка е најголемата пештера во паркот со должина од 224 m. На планината Галичица се изградени десетина подземни карстни форми (пештери и пропасти). Пештерата Воила или како уште е позната под името Скалана се наоѓа 250 м западно од патот Охрид - Суво Поле, кон село Коњско. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 15 Пропаста `Рблок се наоѓа на исток од селото Пештани (2 км воздушна линија), односно југоисточно од селото Елшани на просторот наречен Гуменци, на 1015 м. Нејзината должина достигнува 15 м, со најголема широчина од 6 м. Фосилен (реликтен) глацијален релјеф Пропаст `Рблок Надморската височина на Галичица и погодната морфопластика овозможиле во текот на плеистоцентот на поедини делови да се Вкупната должина пештерата Воила изнесува 37 м, а длабочината на пештерата, од влезот до дното на нејзината најниска галерија достигнува 20 м. Пештерата Воила, претставува најбогата со украси (многубројни сталактити, сливови и пештерски столбови) од сите пештери на Галичица. Самотска Дупка Пештерата Самотска Дупка, не само по својата должина од 224 м, туку и по останатите природни карактеристики, во многу ги надминува останатите пештери на планината Галичица. Се наоѓа на источната страна од скарстената долина Студино, во горниот дел на помал скарстен дол кој напречно се спушта кон Студино. Во близина на пештерскиот влез, кој е на 1 430 метри н. в. присутно е големо количество блоковски материјал. Пештерата Самотска Дупка преставува мошне едноставен, но доста простран пештерски канал кој гледано во целина има правец на протегање југозапад-североисток. Вкупната должина на главниот пештерски канал во пештерата Самотска Дупка изнесува 207 м, додека вкупната должина, заедно со споредните пештерски канали достигнува 224 м. Пештерата Самотска Дупка во основа преставува фосилна речна пештера, односно пештера низ која истекувал подземен воден тек. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 16 Покрај двата цирка, типично глацијална форма во релјефот на Галичица e и еден помал валов. Тој започнува од излезот на горниот цирк и се движи кон север. Во крајниот југоисточен дел, од југ на валот се надоврзува скарстена долина, додека неговата западна страна во североисточниот дел е во контакт со долниот цирк. Просечната широчина на валовот изнесува околу 400 м, додека неговата должина достигнува до 2 км. Моренски наслаги, како резултат на глацијалната ерозија незначително се забележуваат на дното на цирковите, додека на превалот Липона Ливада, каде всушност доаѓало до стопување на мразната маса (1550 – 1650.метри н.в.) наталожени се значителни моренски наслаги. акумулира мразна маса, што резултирало во создавање на глацијален релјеф. На целата планина Галичица што се наоѓа на територијата на Република Северна Македонија изградени се само два цирка. Овие маркантни циркови се наоѓаат јужно од превалот Липона Ливада (1568 м) односно помеѓу него и врвот Магаро (2254 м). Цирковите се распоредени еден над друг и имаат североисточа експозиција. Дното на долниот (помал) цирк е на надморска височина од 1850-1900 м, додека рабниот дел на 2080 м. Циркот има елипсовидно-амфитеатарска форма со широк и отворен излез од околу 400 м. Дното на горниот цирк се наоѓа од 2030 – 2070 м, додека неговиот рабен дел е на надморска височина од 2230.м. Широчината на горниот цирк достигнува до 400 м. Неговата должина е значително поголема (800 м). Југозападниот и јужниот раб на циркот е преставен со стрмен, на места и вертикален отсек, висок 130 м. Тријаските варовници во кој се изградени отсеците на циркот подложни се на интензивно механичко (мразно) дробење. Според критериумите на IUCN, во Паркот се среќаваат повеќе Глобално загрозените видови. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 17 Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити . Од маркомицетите, во Паркот се среќаваат 47 видови кои се ретки или загрозени во Македонија или Европа. Со своите популации во Паркот, 38 од нив имаат национално значење, 22 се со Европско значење, а 10 имаат глобално значење. Од без`рбетниците кои се правно заштитени во Европа во Паркот се среќаваат 11 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има Европско значење. Од ретките без`рбетници, во Паркот се среќаваат 15 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има е Европско значење. Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити (види подолу). Од `рбетните животни кои се правно заштитени во Европа, во Паркот се среќаваат 77 таксони чии популации се значајни на национално ниво, а популациите во Паркот на 8 од нив имаат Европско или Глобално значење. Кон оваа група треба да се додадат и два вида птици чии популации се сметаат за значајни поради нивниот реликтен карактер. Поради присуството на значајни популации од голем број видови кои се ретки или засегнати во Европа, Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Значајни популации од видовите кои се ретки или засегнати во Македонија во Европа или глобално. Од алгите, во Паркот се среќаваат значајни популации од 7 таксони кои се ретки во Македонија или пошироко. Од вишите растенија, во Паркот се среќаваат 56 таксони кои се ретки во видови кои се сметаат за глобално загрозени (статус „EN“) од кои 4 вида се без`рбетни, додека 13 се `рбетни животни. Кон оваа група може да се додадат и 19 виши растенија од Паркот кои се сметаат за глобално ретки, како и 15 видови габи од глобално значење. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 18 Според достапните сознанија, во извориштето Свети Наум се среќаваат 117 алгални таксони кои припаѓаат кон неколку различни типови, како што се модрозелените алги (бактерии) (Cyanophyta), силикатните алги (Bacillariophyta), црвените алги (Rhodophyta), жолтите алги (Xanthophyta) и зелените алги (Chlorophyta). Најбогато застапена, претставува групата на силикатните алги (Bacillariophyta), претставена со 27 таксони познати само за Охридското Езеро и изворите кај Свети Наум (Goмphoneмa balcanicuм, Aмphora sancti-nauмii, Caloneis мeridionalis, Cocconeis robusta, Cyclotella hustedtii, Epitheмia lunata, Epitheмia lunata var. obesa, Navicula хаstate, Navicula jakovljevici, Navicula perturbata). Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. Lineata Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. lineata, Cocconeis pseudothuмensis, Audouinella pygмaea и Navicula хаsta. Ендемските растенија и животни. Во Паркот се среќава исклучително голем број на ендемски растителни и животински таксони, и тоа: 29 таксони од алги, 12 видови од скриеносемените растенија, 68 таксони од без`рбетните и 4 таксони од `рбетните животни. Покрај тоа, во Македонија (до 10 наоѓалишта). Посебно значење за алгалната флора има извориштето Свети Наум, кое се наоѓа во границите на Паркот и истовремено претставува едно од најголемите водни ресурси на Охридското Езеро. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 19 Паркот се среќава голем број на други таксони кои се ендемични за Македонија или за Балканскиот полуостров и тоа: 46 таксони од вишите растенија, 89 таксони од без`рбетниците и 14 таксони од `рбетните животни. Поради присуството на овие видови, Паркот има големо значење за зачувување на биолошката разновидност во Македонија, но и за науката, глобално. Во Паркот се среќаваат голем број растенија и габи чии делови се собираат поради нивите хранливи, лековити и ароматични својства, за лична употреба или за комерцијална намена. Меѓу нив, по своето значење се издвојуваат лековитите растенија кои се собираат во Паркот, од кои е најзначаен охридскиот чај (Sideritis rаeseri). Од другите производи во Паркот позначајни се смреклинките од модра смрека (Juniperus communis). Со оглед на тоа што продуктивниот циклус на модрата смреката е 4 години, количините од собирањето на смреклинките се променливи. Во изминатите дваесетина години, количините на овој производ бележеа постојан пораст што се должеше на сукцесијата на големи површини од секундарните високопланински пасишта во шибјаци со смрека. охридскиот чај (Sideritis reaseri) и смреклинките (Juniperis communis). Од вишите растенија тоа се: галичичкиот смил (Helichrysum zivojini), галичичката качунка (Crocus cvijici), охридскиот чај (Sideritis rаeseri), галичичкиот козинец (Astragalus mayeri), дивата фоја (Juniperus excelsa), персиската морина (Morina persica), галичичкиот чуваркуќа (Sempervivum galicicum), македонскиот даб (Quercus trojana), омеликата (Genista radiata) и Lilium heldreichii. Од габите, во оваа група на видови се вбројуваат јајчарката (Amanita caesarea), Battarraea phalloides, Hymenochaete cruenta, Myriostoma coliforme, Pisolithus arhizus и Pyrofomes demidoffii. Од Видовите од големо социоекономско значење. Атрактивни видови за локалното население и посетителите. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 20 без`рбетниците тоа се: сагата (Saga pedo), алпската стрижибуба (Rosalia alpina), еленчето (Lucanus cervus), царското самовилско коњче (Anax imperator), Paracaloptenus caloptenoides, Calosoma sycophanta и Carabus gigas. Од `рбетниците голем број од птиците се вбројуваат во оваа група, особено грабливите птици, пеликаните и многу други. Од цицачите тоа се кафеавата мечка (Ursus arctos), рисот (Linx linx), волкот (Canis lupus), дивата коза (Rupicapra rupicapra balcanica), обичниот елен (Cervus elafus) и срната (Capreolus capreolus). Покрај биолошката разновидност, меѓу клучните природни вредности на Паркот се вбројуваат и ретките геоморфолошки феномени. Стара Галичица и островот Голем Град по нивните севкупни геоморфолошки карактеристики се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа. Од поодделните форми на релјефот на стара Галичица се издвојуваат тревните тераси кон Преспанската страна на Стара Галичица кои со одредени свои карактеристики се единствени или исклучително ретки во евромедитеранскиот регион, но и глобално. Покрај нив значајни се и камените потковици во внатрешноста на цирковите на Стара Галичица кои се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа, додека самите циркови се од национално значење. Воедно на планината Галичица карстните појави го претставуваат доминантниот генетски тип на релјефни форми. Галичица преставува типично карстно подрачје на кое тријаските масивни и банковити варовници лежат преку кристалестите шкрилци. Тоа се терени кои долго биле изложени на дејствувањето на надворешните (егзогени) фактори, кои силно го иницирале процесот на карстификација. Се забележуваат микро и макрорелјефни површински карстни форми, почнувајќи од шкрапи- плитки, ребрести, мрежасти, лочкасти и специфичните за Галичица бунарести шкрапи, бројни вртачи и скарстени суводолици до карстни полиња -кои воедно се и најголемите Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 21 површински карстни форми на планината Галичица . Нив ги има четири и тоа: Суво Поле, Шарбојца (Асан Ѓура), Вардуљ и Ѓафа. Сите главно имаат меридијански правец на протегање какво што е протегањето и на планината Галичица. Дното на сите полиња е приближно на иста височина од 1480 до 1440 m н.в.. Од подземните карстни форми регистрирани се десетина пештери и две пропасти. Од генетските типови брегови долж Охридското и Преспанското крајбрежје, односно долж подножјето на планината Галичица посебно впечатливи се тектогените и типично абразивните. Вторите се настанати со механичко делување на брановите кои создале стрмни отсеци – клифови. Културно наследство Манастир Свети Наум Се наоѓа во близина на Билјанините Извори, во месноста Студенчишта, каде има сочувани остатоци на базилика која, според досегашните истражувања оваа ранохристијанска градба потекнува од V-VI век. На нејзините подни мозаици, во кружни медалјони, среќаваме претстави на долгоноги птици, претставени во резервирани движења и, што е можеби и најзначајно за овој регион, претстави на риби во вода. Мотивот на рибарски јазол, како и орнаментот во форма на рибини крлушки на мозаиците во некои градби од доцната антика и ранохристијанскиот период во овој регион, зборуваат за риболовот како едно од најстарите занимања на овој народ како и за богатството на езерото со риба. Свети Наум Охридски црквата ја подигнал во 900 година и ја посветил на светите архангели Михаил и Гаврил. Во 910 година, по смртта, свети Наум бил погребан во малата капела во црквата. Ранохристијанска базилика-Студенчишта ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 22 Пештерна црква Свети Стефан Црква Света Богородица Захумска Капелата е украсена со прекрасни фрески со сцени од животот и чудата на свети Наум. Подоцна, во времето на турското владеење, црквата била целосно разурната. Денешната црква била изградена во неколку фази во периодот помеѓу XVI и XVII век врз темелите на старата црква. Во црквата денес не е сочувана фреско-декорацијата од X век, а постојните фрески биле насликани во 1806 година. Друг карактеристичен елемент во црквата е нејзиниот иконостас во позлатена резба, изработен во 1711 година, заедно со повеќето икони. Црквата Свети Стефан, во месноста Панцир, е сместена во шуплина на карпа високо над Охридското Езеро, на околу 5 km на патот од Охрид кон Свeти Наум. Црквата е најверојатно постара, но внатрешната декорација била изведена во XV век. Фрескосликарството на оваа црква поседува високи уметнички квалитети но, за жал, оштетено е во голема мера. Богородица со Христос како и некои од црковните отци како свети Василиј Велики, свети Јован Златоуст и свети Атанасиј Александриски се некои од Ктиторскиот натпис над влезот во наосот кажува дека таа била подигната и украсена со фрески во 1361 година. Ктитор на црквата бил ќесарот Гргур, а патрон на нејзината внатрешна декорација деволскиот епископ Григориј, една од највлијателните личности на Охридската архиепископија од средината на XIV век. Црквата е изградена во форма на впишан крст во правоаголник и има нагласена височина по што се издвојува од постарите архитектонски решенија на црквите од охридскиот круг. Над централниот дел има купола, потпрена на четири столбови, а на источната страна тристрана апсида. Во времето на нејзината изградба црквата имала и нартекс на западната страна. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 23 Црква Успение на Богородица, Велестово Црквата Успение на Богородица се наоѓа во центарот на с. Велестово. Станува збор за мала, еднокорабна градба со полуоблест свод и тристрана апсида на источната страна, а како материјал за градба е употребен кршен и делкан камен. Пред повеќе години оригиналните фрески во нејзината внатрешност биле премачкани со нов слој слики, но притоа е почитуван стариот распоред на претставите и иконографската концепција останала ненарушена. Конзервација на архитектурата и живописот на црквата е извршена во 1966 година при што се откриени и неколку натписи испишани со старословенско писмо. Пештерна црква Света Богородица Пештанска сочуваните сликани претстави во оваа црква. На северниот ѕид се уште насликани и композицијата на Деисисот и фигурата на света Петка, додека патронот на црквата, архиѓаконот Стефан е претставен во нишата на проскомидијата. Црквата Света Богородица се наоѓа во карпите на источниот брег на Охридското Езеро, близу населбата Пештани. Внатрешноста на црквата е во целост покриена со фрески кои се добро сочувани и може да се датираат во средината на XIV век. Фрескодекорацијата е изведена директно врз нерамната површина на карпите и сцените се прилагодени на нивниот облик. Помеѓу најзначајните композиции се сцените од Големите Празници: Благовештение, Рождество, Сретение Христово, Крштевање, Влегување во Ерусалим, Распетие, како и претставите на светите воини и лекари и најпочитуваните светители во Охрид, светите Климент и Наум Охридски.И покрај големата влага во пештерата што предизвикува доста оштетувања на фреските, ова е најголемиот фреско ансамбл сочуван во некоја од пештерните цркви на бреговите на Охридското Езеро. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 24 Во ранохристијанската епоха изградени се двете цркви. Од Старата населба Голем Град – Преспанско Езеро Овој необичен локалитет, покажува една долга хронологија на живеење или престој на човекот на тој простор, почнувајќи од почетокот на првиот милениум пред н.е. па сè до средниот век. Островот, со површина од 22 ha, претставува пространа карпа која се издига на 30 m од површината на водата. Се наоѓа на тромеѓието помеѓу Македонија, Албанија и Грција. Најстарите артефакти од керамички садови и камено оружје укажуваат на присуство на неолитскиот човек. Подоцна во доцнобронзеното и раножелезното време престојот на островот е поинтензивен, најверојатно поради рибарење. Но, во раноантичката епоха, почнувајќи од 4 век пред н.е., очигледно тука постојано се живеело. Малата селска населба, која припаѓала на македонското племе Орести, посебно ќе заживее во периодот од 4 до 1 век пред н.е. Од тоа време се констатирани погребувања со наоди од златен и сребрен накит, од оружје и монети. Населбата од 3 и 2 век е сместена во централниот простор на островот помеѓу средновековните цркви Свети Димитрија и Свети Петар. Куќите биле градени од дрво и кал односно ѕидните платна се изведувани од преплет на гранки од фоја која расте во просторот на Преспа, покривани со слама, кој манир на градење ќе се зачува до средината на минатиот век кај населбите на брегот на езерото. Куќите биле покривани и со тегули, откриени при ископувањата. Во римската епоха животот продолжува со градење на куќи со камен и малтер, кои се сега поставени во јужниот дел од островот, посебно од 4 век натака. Близу до нив во тоа време е изградена цистерна, потпрена на карпите од југоисточниот раб на островот. Изградена во камен и хидрауличен малтер, таа се полнела со дождовница преку каналите кои биле вградени во северниот ѕид на градбата. Населението во римско време ги прифатило достигнувањата на новата цивилизација. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 25 сакралните градби посебно се истакнува еднобродната базилика со нартекс и бочни анекси, која била декорирана и со мозаик, поставен пред главниот влез на олтарот. Природна Атракција Можноста за одмор, рекреација и природните вредности на Паркот, претставуваат главен мотив за посета на подрачјето. Посетата на манастирскиот комплекс Свети Наум, како и близината на плажите покрај Охридското Езеро, се најзначајните категории во одлуката на посетителите да го посетат Паркот. Одредени делови на подрачјето, како манастирот и извориштето во Свети Наум, претставуваат значајно одредиште за посетителите, не само од Македонија, туку и од соседните земји, особено Албанија и Србија. Бројот на посетители на овој локалитет се проценува на околу 200.000 годишно. Сепак најзначајни посетители се локалните жители, од населбите во Паркот, односно градовите и регионот. Покрај најекспонираните културни и историски места за посета и рекреација, во планинскиот дел најзначајни се излетничките места : Корита, Јадера, видиковецот Коритски Рид, видиковецот Баба, видиковецот Лескоски Уши, врвот Магаро. Секако овде мора Богатството од природни и културни вредности, но и местоположбата на планината Галичица помеѓу Охридското и Преспанското Езеро, придонесуваат за привлечноста на Паркот за посетителите. Впрочем, како дел од поширокиот охридскопреспански регион, Паркот влегува во составот на најзначајната туристичка одредница во Република Македонија. Од средниот век населбата не се обновува. Во тоа време се одвива монашки живот и интензивно градење на цркви, шест на број до сега откриени и проучувани, вклучувајќи ги и двете ранохристијански. Најзачувани се ансамблите од црквата Свети Петар. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 26 Посебно се значајни атрактивните погледи кои се пружаат со панорамското возење низ паркот на делот на патниот правец од с. Трпејца до Царина од Преспанска страна или обратно. Магазинот ФОРБС овој дел од патниот правец го сместил на светската ранг листа во топ 20 во светот како атрактивни места за панорамско возење. да се напоменат изведениот систем на патеки за пешаци и велосипедисти и полетиштата за параглајдерите. Природната атракција се надополнува со користење на теренски возила кои се користат исклучиво за возење по строго одредени патеки кои се предвидени за тоа и истото претставува дополнителна атракција . ПРАВИЛА ЗА ПОСЕТИТЕЛИ НА ПАРКОТ 3.Правилно користење на поставената инфраструктура (излетнички места,видиковци,патеки) 4.Не е дозволено одтуѓување на делови од природата 5.Не е дозволено оставање на отпад 6.Не е дозволено палење на оган 1.Движењето во паркот е по строго одредени патеки 2. Посетата во строго заштитените зони од паркот се врши со придружба на водач од Националниот парк Галичица Чувајте го Националниот парк Галичица за Вас и за тие кои доаѓаат после Вас.

 Во Паркот, согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, се среќаваат 4 типови живеалишта, со вкупно 8 растителни заедници, кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Благодарение на тоа што овие живеалишта зафаќаат големи простори, голем дел од површините со тревеста вегетација во Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, брдските пасишта (Елино-балкански степи со Satureja montana, ) се посебно значајни за голем број видови орхидеи во Паркот. Во минатото, пасиштата имале и големо социоекономско значење за населението во Паркот, но и пошироко. Хазмофитската вегетација и вегетацијата на сипари. Согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат два типа на хазмофитска вегетација со четири растителни заедници) и еден тип на вегетација на сипари , кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 10 Поради варовничкиот карактер на планината, водните екосистеми во Паркот имаат големо еколошко значење за голем број на клучни видови, но и воопшто. Меѓу нив се издвојуваат два типови на живелишта кои се ретки или загрозени во Европа (Привремени површински текови (влажна фаза) и Вегетација на олиготрофни брзи потоци богати со варовник. Покрај нив се среќаваат уште најмалку 5 типови водни живеалишта кои се од посебно значење за зачувувањето на голем број клучни видови без`рбетници и `рбетници. Од нив, од посебно значење имаат изворите Свети Наум, Црвена Локва, другите природни и вештачки локви, како и планинските и крајбрежните извори. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Изворите Свети Наум со својата непосредна околина се издвојува по големото социоекономско и културно значење и се вбројува меѓу најзначајните туристички одредишта во Македонија и пошироко. Водните живеалишта. Езерцето го формираат 15 крајбрежни извори и околу триесетина подводни. Количната на вода која извира од овие извори е Најголема природна вредност, вклучително и хидролошка, посебно внимание заслужува врутокот кај манастирот Свети Наум. Се наоѓа на крајниот југоисточен дел од Охридското Езеро. Го сочинуваат два дела. Првиот е издолжен налик на низинска река и по своите карактеристики е типичен претставник на карстните врутоци. На неговото дно се забележуваат бројни подводни извори. Покрај нив особено по јужниот брег има крајбрежни извори. Вториот дел кој се наоѓа низводно од првиот е поширок и со кружна форма. Во него се оформени два острови. Крајниот северен дел од врутокот преку истек долг 10 до 12.m поврзан е со Охридското Езеро. Вкупната површина на езерцето 2 оформено од врутокот е 0,342 km . Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 11 Количината на вода со потекло од Преспанското Езеро во врутоците Свети Наум и Тушемишта (Албанија) се движи околу 50%. Останатите 50% се со потекло од врнежи. За разлика од овие два врутоци, подземната врска кај Билјанините Извори во близина на Охрид поретко се потврдува. Температурата на водата се движи помеѓу минималната, најчесто о о во месец февруари, од 7,2 C до максимални 12,8 C измерени во јули. Во најголем дел од годината температурата е помеѓу 10 и 11 о C. Длабочината на езерцето е различна, но во најголем дел се движи помеѓу 2 и 3.m. Најголемата длабочина е 3,5.m. Дното во најголем дел е тињесто и скоро целосно обраснато со вегетација. Вегетацијата отсуствува само околу подводните извори. На јужниот брег има поситни до крупни фрактури од варовник. Северниот брег е претежно песочен, додека околу островите тињата е помешана со органски детритус. 3 релативно стабилна и изнесува 6 до 8 m . Поради стабилноста на изворите водостојот на езерцето многу малку се менува. На водостојот на езерцето промените во водостојот на Охридското Езеро немаат влијание. Иако гледано од брегот површината на водата во езерцето изгледа мирна, таа се движи. Брзината на -1 струењето на водата во езерцето е од 0,100 до 0,108 ms , додека -1 во истекот изнесува 1,32 ms . Подземната врска на Охридското и Преспанското Езеро била цел на истражување на голем број на хидролози. Со различни методи, односно со користење на различни трасери оваа врска е потврдена повеќе пати. Покрај потврда на поврзаноста истражувањата откриваат и други интересни податоци: Во однос на брзината со која водата поминува под Галичица податоците се многу различни. Најкратко досега забележано време е 6 часа за колку трасерот фрлен во водите на Преспанското Езеро се појавил во врутокот Тушемиште. Но покрај ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 12 Значителните промени во нивото на водата во Преспанското Езеро се резултат на повеќе фактори. Покрај другите, влијание има и состојбата (отвореноста за проток на вода) на подземните канали/пукнатини и количината на наталожени седименти во резервоарите. Хидрологијата на подземните води во Паркот е главно условена од матичниот супстрат кој во најголем дел е од варовници со сунѓереста структура и голема порозност. Овој матичен супстрат ги определува хидролошките состојби и процеси. Како генерална забелешка може да се констатира дека сите врнежи кои паѓаат на површината многу брзо понираат низ варовниците сè до водонепропусливите силикатни карпи. Полиња Суво Поле е најголемото карстно поле, со должина од 4,2 км и најголема широчина од 1 км. Има издолжена форма со две поголеми проширувања (зарамнини). Проширувањата се поврзани со низок и прилично широк превал. Дното на полето од југ кон север се снижува, т.е. во јужниот дел е на височина од 1480 м, додека во северниот на 1430 м. На западниот раб на полето се развиени голем број вртачи, додека на дното се сретнуваат хумови. Дното е покриено со резидиум и песокливи глини. На одделни делови на дното од полето на површината се јавуваат шкрилци. Задржувањето на водата во подолг временски период оди во прилог на тоа дека во пазувите на планината има големи резервоари во кои се складира водата која понира од Преспанското Езеро, а потоа преку канали и пукнатини доаѓа во Охридското Езеро. Различната брзина на доаѓање на водата потврдува и дека под Галичица нема единствен канал со кој езерата се поврзани туку се работи за бројни канали/пукнатини. овој екстрем во најголем број случаи водата под Галичица се задржува барем година дена. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 13 Ѓафа Карстното поле е со меридијански правец на протегање. Долго е 4 км со најголема широчина од 1,4 км. На дното од полето има три локви и еден бунар. Карстните полиња на Галичица во поглед на постанокот се полигенетски. Се формирале под дејство на флувијалната и карстната ерозија. Подземни карстни форми Шарбојца (Асан Ѓура) е второ по големина карстно поле, со должина од 2,5.км и широчина од 1,7.км. За разлика од претходното, карстното поле Шарбојца е разбиено со неколку хумови. Во средишниот дел на полето се издигнуваат пет хумови изградени од поотпорни карпи, во вид на ритчиња. На дното на полето присутна е локва, како и еден бунар во близина на планинската куќа. Ниските делови на полето се под тревна вегетација, додека хумовите кои се издигнуваат за 10-15 м се голи. Варовничкиот карактер на планината е причина за богатството на подземни геоморфолошки форми, како на пример пештерите и пропастите кои претставуваат значајни живеалишта на повеќе клучни видови. Според EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат три типови на живеалишта кои се ретки или загрозени во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Од пештерите како значајни живеалишта се издвојуваат Мечкина Вардуљполето го чинат две проширувања со различен правец на протегање, меѓу себе одвоени со неколку ниски хумови. Првото проширување има меридијански правец југ-север, додека второто е со правец југоисток-северозапад. Полето Вардуљ е долго околу 4,5 км, со најголема ширина од 0,8 км. По дното на полето се развиени вртачи, што укажуваат на интензивна карстрификација. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 14 Пештера кај селото Лескоец (Преспа) – Пештерата се наоѓа во непосредна близина на селото Лескоец, односно под врвот Стрнина (1107 м). Вкупната должина на пештерата изнесува 43 м, додека заедно со споредните пештерски канали, должината на пештерата кај селото Лескоец достигнува 48 м. Трите пештерски 2 канали зафаќаат вкупна површина од 69 м , односно вкупната по2 вршина на внатрешноста од пештерата достигнува 96,25 м . Пештерата кај селото Лескоец преставува типичен пример на пештера во која бил присутен подземен воден тек кој денес не егзистира, односно истата е наполно сува и е од типот на суви, фосилни пештери. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Пештера Воила Наумова Пештера – е една од најинтересните регистрирани и испитани пештери покрај брегот на Охридското Езеро. Се наоѓа во непосредна близина на Црна Пештера, односно десетина метри северно од неа. Гледано во целина пештерата има полукружна форма. Вкупната должина на Наумовата Пештера изнесува 27,7 м 2 со површина на внатрешноста од 167 м . Посебна карактеристика за оваа пештера е богатството на пештерските украси. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Дупка, Воила, Лескоска Пештера, додека пак пештерата Самотска Дупка е најголемата пештера во паркот со должина од 224 m. На планината Галичица се изградени десетина подземни карстни форми (пештери и пропасти). Пештерата Воила или како уште е позната под името Скалана се наоѓа 250 м западно од патот Охрид - Суво Поле, кон село Коњско. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 15 Пропаста `Рблок се наоѓа на исток од селото Пештани (2 км воздушна линија), односно југоисточно од селото Елшани на просторот наречен Гуменци, на 1015 м. Нејзината должина достигнува 15 м, со најголема широчина од 6 м. Фосилен (реликтен) глацијален релјеф Пропаст `Рблок Надморската височина на Галичица и погодната морфопластика овозможиле во текот на плеистоцентот на поедини делови да се Вкупната должина пештерата Воила изнесува 37 м, а длабочината на пештерата, од влезот до дното на нејзината најниска галерија достигнува 20 м. Пештерата Воила, претставува најбогата со украси (многубројни сталактити, сливови и пештерски столбови) од сите пештери на Галичица. Самотска Дупка Пештерата Самотска Дупка, не само по својата должина од 224 м, туку и по останатите природни карактеристики, во многу ги надминува останатите пештери на планината Галичица. Се наоѓа на источната страна од скарстената долина Студино, во горниот дел на помал скарстен дол кој напречно се спушта кон Студино. Во близина на пештерскиот влез, кој е на 1 430 метри н. в. присутно е големо количество блоковски материјал. Пештерата Самотска Дупка преставува мошне едноставен, но доста простран пештерски канал кој гледано во целина има правец на протегање југозапад-североисток. Вкупната должина на главниот пештерски канал во пештерата Самотска Дупка изнесува 207 м, додека вкупната должина, заедно со споредните пештерски канали достигнува 224 м. Пештерата Самотска Дупка во основа преставува фосилна речна пештера, односно пештера низ која истекувал подземен воден тек. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 16 Покрај двата цирка, типично глацијална форма во релјефот на Галичица e и еден помал валов. Тој започнува од излезот на горниот цирк и се движи кон север. Во крајниот југоисточен дел, од југ на валот се надоврзува скарстена долина, додека неговата западна страна во североисточниот дел е во контакт со долниот цирк. Просечната широчина на валовот изнесува околу 400 м, додека неговата должина достигнува до 2 км. Моренски наслаги, како резултат на глацијалната ерозија незначително се забележуваат на дното на цирковите, додека на превалот Липона Ливада, каде всушност доаѓало до стопување на мразната маса (1550 – 1650.метри н.в.) наталожени се значителни моренски наслаги. акумулира мразна маса, што резултирало во создавање на глацијален релјеф. На целата планина Галичица што се наоѓа на територијата на Република Северна Македонија изградени се само два цирка. Овие маркантни циркови се наоѓаат јужно од превалот Липона Ливада (1568 м) односно помеѓу него и врвот Магаро (2254 м). Цирковите се распоредени еден над друг и имаат североисточа експозиција. Дното на долниот (помал) цирк е на надморска височина од 1850-1900 м, додека рабниот дел на 2080 м. Циркот има елипсовидно-амфитеатарска форма со широк и отворен излез од околу 400 м. Дното на горниот цирк се наоѓа од 2030 – 2070 м, додека неговиот рабен дел е на надморска височина од 2230.м. Широчината на горниот цирк достигнува до 400 м. Неговата должина е значително поголема (800 м). Југозападниот и јужниот раб на циркот е преставен со стрмен, на места и вертикален отсек, висок 130 м. Тријаските варовници во кој се изградени отсеците на циркот подложни се на интензивно механичко (мразно) дробење. Според критериумите на IUCN, во Паркот се среќаваат повеќе Глобално загрозените видови. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 17 Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити . Од маркомицетите, во Паркот се среќаваат 47 видови кои се ретки или загрозени во Македонија или Европа. Со своите популации во Паркот, 38 од нив имаат национално значење, 22 се со Европско значење, а 10 имаат глобално значење. Од без`рбетниците кои се правно заштитени во Европа во Паркот се среќаваат 11 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има Европско значење. Од ретките без`рбетници, во Паркот се среќаваат 15 видови чии популации се значајни на национално ниво. Меѓу нив се вбројува и еден вид чија популација во Паркот има е Европско значење. Кон нив треба да се додадат и локалните ендемити (види подолу). Од `рбетните животни кои се правно заштитени во Европа, во Паркот се среќаваат 77 таксони чии популации се значајни на национално ниво, а популациите во Паркот на 8 од нив имаат Европско или Глобално значење. Кон оваа група треба да се додадат и два вида птици чии популации се сметаат за значајни поради нивниот реликтен карактер. Поради присуството на значајни популации од голем број видови кои се ретки или засегнати во Европа, Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Значајни популации од видовите кои се ретки или засегнати во Македонија во Европа или глобално. Од алгите, во Паркот се среќаваат значајни популации од 7 таксони кои се ретки во Македонија или пошироко. Од вишите растенија, во Паркот се среќаваат 56 таксони кои се ретки во видови кои се сметаат за глобално загрозени (статус „EN“) од кои 4 вида се без`рбетни, додека 13 се `рбетни животни. Кон оваа група може да се додадат и 19 виши растенија од Паркот кои се сметаат за глобално ретки, како и 15 видови габи од глобално значење. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 18 Според достапните сознанија, во извориштето Свети Наум се среќаваат 117 алгални таксони кои припаѓаат кон неколку различни типови, како што се модрозелените алги (бактерии) (Cyanophyta), силикатните алги (Bacillariophyta), црвените алги (Rhodophyta), жолтите алги (Xanthophyta) и зелените алги (Chlorophyta). Најбогато застапена, претставува групата на силикатните алги (Bacillariophyta), претставена со 27 таксони познати само за Охридското Езеро и изворите кај Свети Наум (Goмphoneмa balcanicuм, Aмphora sancti-nauмii, Caloneis мeridionalis, Cocconeis robusta, Cyclotella hustedtii, Epitheмia lunata, Epitheмia lunata var. obesa, Navicula хаstate, Navicula jakovljevici, Navicula perturbata). Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. Lineata Покрај локалните ендемити, во извориштето Свети Наум живеат и значајни популации на алги кои се ретки во Македонија или пошироко, како на пример: Sellaphora pupula f. rostrata, Sellaphora seмinuluм, Caloneis alpestris, Cocconeis placentula var. lineata, Cocconeis pseudothuмensis, Audouinella pygмaea и Navicula хаsta. Ендемските растенија и животни. Во Паркот се среќава исклучително голем број на ендемски растителни и животински таксони, и тоа: 29 таксони од алги, 12 видови од скриеносемените растенија, 68 таксони од без`рбетните и 4 таксони од `рбетните животни. Покрај тоа, во Македонија (до 10 наоѓалишта). Посебно значење за алгалната флора има извориштето Свети Наум, кое се наоѓа во границите на Паркот и истовремено претставува едно од најголемите водни ресурси на Охридското Езеро. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 19 Паркот се среќава голем број на други таксони кои се ендемични за Македонија или за Балканскиот полуостров и тоа: 46 таксони од вишите растенија, 89 таксони од без`рбетниците и 14 таксони од `рбетните животни. Поради присуството на овие видови, Паркот има големо значење за зачувување на биолошката разновидност во Македонија, но и за науката, глобално. Во Паркот се среќаваат голем број растенија и габи чии делови се собираат поради нивите хранливи, лековити и ароматични својства, за лична употреба или за комерцијална намена. Меѓу нив, по своето значење се издвојуваат лековитите растенија кои се собираат во Паркот, од кои е најзначаен охридскиот чај (Sideritis rаeseri). Од другите производи во Паркот позначајни се смреклинките од модра смрека (Juniperus communis). Со оглед на тоа што продуктивниот циклус на модрата смреката е 4 години, количините од собирањето на смреклинките се променливи. Во изминатите дваесетина години, количините на овој производ бележеа постојан пораст што се должеше на сукцесијата на големи површини од секундарните високопланински пасишта во шибјаци со смрека. охридскиот чај (Sideritis reaseri) и смреклинките (Juniperis communis). Од вишите растенија тоа се: галичичкиот смил (Helichrysum zivojini), галичичката качунка (Crocus cvijici), охридскиот чај (Sideritis rаeseri), галичичкиот козинец (Astragalus mayeri), дивата фоја (Juniperus excelsa), персиската морина (Morina persica), галичичкиот чуваркуќа (Sempervivum galicicum), македонскиот даб (Quercus trojana), омеликата (Genista radiata) и Lilium heldreichii. Од габите, во оваа група на видови се вбројуваат јајчарката (Amanita caesarea), Battarraea phalloides, Hymenochaete cruenta, Myriostoma coliforme, Pisolithus arhizus и Pyrofomes demidoffii. Од Видовите од големо социоекономско значење. Атрактивни видови за локалното население и посетителите. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 20 без`рбетниците тоа се: сагата (Saga pedo), алпската стрижибуба (Rosalia alpina), еленчето (Lucanus cervus), царското самовилско коњче (Anax imperator), Paracaloptenus caloptenoides, Calosoma sycophanta и Carabus gigas. Од `рбетниците голем број од птиците се вбројуваат во оваа група, особено грабливите птици, пеликаните и многу други. Од цицачите тоа се кафеавата мечка (Ursus arctos), рисот (Linx linx), волкот (Canis lupus), дивата коза (Rupicapra rupicapra balcanica), обичниот елен (Cervus elafus) и срната (Capreolus capreolus). Покрај биолошката разновидност, меѓу клучните природни вредности на Паркот се вбројуваат и ретките геоморфолошки феномени. Стара Галичица и островот Голем Град по нивните севкупни геоморфолошки карактеристики се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа. Од поодделните форми на релјефот на стара Галичица се издвојуваат тревните тераси кон Преспанската страна на Стара Галичица кои со одредени свои карактеристики се единствени или исклучително ретки во евромедитеранскиот регион, но и глобално. Покрај нив значајни се и камените потковици во внатрешноста на цирковите на Стара Галичица кои се ретки или единствени форми во Југоисточна Европа, додека самите циркови се од национално значење. Воедно на планината Галичица карстните појави го претставуваат доминантниот генетски тип на релјефни форми. Галичица преставува типично карстно подрачје на кое тријаските масивни и банковити варовници лежат преку кристалестите шкрилци. Тоа се терени кои долго биле изложени на дејствувањето на надворешните (егзогени) фактори, кои силно го иницирале процесот на карстификација. Се забележуваат микро и макрорелјефни површински карстни форми, почнувајќи од шкрапи- плитки, ребрести, мрежасти, лочкасти и специфичните за Галичица бунарести шкрапи, бројни вртачи и скарстени суводолици до карстни полиња -кои воедно се и најголемите Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 21 површински карстни форми на планината Галичица . Нив ги има четири и тоа: Суво Поле, Шарбојца (Асан Ѓура), Вардуљ и Ѓафа. Сите главно имаат меридијански правец на протегање какво што е протегањето и на планината Галичица. Дното на сите полиња е приближно на иста височина од 1480 до 1440 m н.в.. Од подземните карстни форми регистрирани се десетина пештери и две пропасти. Од генетските типови брегови долж Охридското и Преспанското крајбрежје, односно долж подножјето на планината Галичица посебно впечатливи се тектогените и типично абразивните. Вторите се настанати со механичко делување на брановите кои создале стрмни отсеци – клифови. Културно наследство Манастир Свети Наум Се наоѓа во близина на Билјанините Извори, во месноста Студенчишта, каде има сочувани остатоци на базилика која, според досегашните истражувања оваа ранохристијанска градба потекнува од V-VI век. На нејзините подни мозаици, во кружни медалјони, среќаваме претстави на долгоноги птици, претставени во резервирани движења и, што е можеби и најзначајно за овој регион, претстави на риби во вода. Мотивот на рибарски јазол, како и орнаментот во форма на рибини крлушки на мозаиците во некои градби од доцната антика и ранохристијанскиот период во овој регион, зборуваат за риболовот како едно од најстарите занимања на овој народ како и за богатството на езерото со риба. Свети Наум Охридски црквата ја подигнал во 900 година и ја посветил на светите архангели Михаил и Гаврил. Во 910 година, по смртта, свети Наум бил погребан во малата капела во црквата. Ранохристијанска базилика-Студенчишта ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 22 Пештерна црква Свети Стефан Црква Света Богородица Захумска Капелата е украсена со прекрасни фрески со сцени од животот и чудата на свети Наум. Подоцна, во времето на турското владеење, црквата била целосно разурната. Денешната црква била изградена во неколку фази во периодот помеѓу XVI и XVII век врз темелите на старата црква. Во црквата денес не е сочувана фреско-декорацијата од X век, а постојните фрески биле насликани во 1806 година. Друг карактеристичен елемент во црквата е нејзиниот иконостас во позлатена резба, изработен во 1711 година, заедно со повеќето икони. Црквата Свети Стефан, во месноста Панцир, е сместена во шуплина на карпа високо над Охридското Езеро, на околу 5 km на патот од Охрид кон Свeти Наум. Црквата е најверојатно постара, но внатрешната декорација била изведена во XV век. Фрескосликарството на оваа црква поседува високи уметнички квалитети но, за жал, оштетено е во голема мера. Богородица со Христос како и некои од црковните отци како свети Василиј Велики, свети Јован Златоуст и свети Атанасиј Александриски се некои од Ктиторскиот натпис над влезот во наосот кажува дека таа била подигната и украсена со фрески во 1361 година. Ктитор на црквата бил ќесарот Гргур, а патрон на нејзината внатрешна декорација деволскиот епископ Григориј, една од највлијателните личности на Охридската архиепископија од средината на XIV век. Црквата е изградена во форма на впишан крст во правоаголник и има нагласена височина по што се издвојува од постарите архитектонски решенија на црквите од охридскиот круг. Над централниот дел има купола, потпрена на четири столбови, а на источната страна тристрана апсида. Во времето на нејзината изградба црквата имала и нартекс на западната страна. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 23 Црква Успение на Богородица, Велестово Црквата Успение на Богородица се наоѓа во центарот на с. Велестово. Станува збор за мала, еднокорабна градба со полуоблест свод и тристрана апсида на источната страна, а како материјал за градба е употребен кршен и делкан камен. Пред повеќе години оригиналните фрески во нејзината внатрешност биле премачкани со нов слој слики, но притоа е почитуван стариот распоред на претставите и иконографската концепција останала ненарушена. Конзервација на архитектурата и живописот на црквата е извршена во 1966 година при што се откриени и неколку натписи испишани со старословенско писмо. Пештерна црква Света Богородица Пештанска сочуваните сликани претстави во оваа црква. На северниот ѕид се уште насликани и композицијата на Деисисот и фигурата на света Петка, додека патронот на црквата, архиѓаконот Стефан е претставен во нишата на проскомидијата. Црквата Света Богородица се наоѓа во карпите на источниот брег на Охридското Езеро, близу населбата Пештани. Внатрешноста на црквата е во целост покриена со фрески кои се добро сочувани и може да се датираат во средината на XIV век. Фрескодекорацијата е изведена директно врз нерамната површина на карпите и сцените се прилагодени на нивниот облик. Помеѓу најзначајните композиции се сцените од Големите Празници: Благовештение, Рождество, Сретение Христово, Крштевање, Влегување во Ерусалим, Распетие, како и претставите на светите воини и лекари и најпочитуваните светители во Охрид, светите Климент и Наум Охридски.И покрај големата влага во пештерата што предизвикува доста оштетувања на фреските, ова е најголемиот фреско ансамбл сочуван во некоја од пештерните цркви на бреговите на Охридското Езеро. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 24 Во ранохристијанската епоха изградени се двете цркви. Од Старата населба Голем Град – Преспанско Езеро Овој необичен локалитет, покажува една долга хронологија на живеење или престој на човекот на тој простор, почнувајќи од почетокот на првиот милениум пред н.е. па сè до средниот век. Островот, со површина од 22 ha, претставува пространа карпа која се издига на 30 m од површината на водата. Се наоѓа на тромеѓието помеѓу Македонија, Албанија и Грција. Најстарите артефакти од керамички садови и камено оружје укажуваат на присуство на неолитскиот човек. Подоцна во доцнобронзеното и раножелезното време престојот на островот е поинтензивен, најверојатно поради рибарење. Но, во раноантичката епоха, почнувајќи од 4 век пред н.е., очигледно тука постојано се живеело. Малата селска населба, која припаѓала на македонското племе Орести, посебно ќе заживее во периодот од 4 до 1 век пред н.е. Од тоа време се констатирани погребувања со наоди од златен и сребрен накит, од оружје и монети. Населбата од 3 и 2 век е сместена во централниот простор на островот помеѓу средновековните цркви Свети Димитрија и Свети Петар. Куќите биле градени од дрво и кал односно ѕидните платна се изведувани од преплет на гранки од фоја која расте во просторот на Преспа, покривани со слама, кој манир на градење ќе се зачува до средината на минатиот век кај населбите на брегот на езерото. Куќите биле покривани и со тегули, откриени при ископувањата. Во римската епоха животот продолжува со градење на куќи со камен и малтер, кои се сега поставени во јужниот дел од островот, посебно од 4 век натака. Близу до нив во тоа време е изградена цистерна, потпрена на карпите од југоисточниот раб на островот. Изградена во камен и хидрауличен малтер, таа се полнела со дождовница преку каналите кои биле вградени во северниот ѕид на градбата. Населението во римско време ги прифатило достигнувањата на новата цивилизација. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 25 сакралните градби посебно се истакнува еднобродната базилика со нартекс и бочни анекси, која била декорирана и со мозаик, поставен пред главниот влез на олтарот. Природна Атракција Можноста за одмор, рекреација и природните вредности на Паркот, претставуваат главен мотив за посета на подрачјето. Посетата на манастирскиот комплекс Свети Наум, како и близината на плажите покрај Охридското Езеро, се најзначајните категории во одлуката на посетителите да го посетат Паркот. Одредени делови на подрачјето, како манастирот и извориштето во Свети Наум, претставуваат значајно одредиште за посетителите, не само од Македонија, туку и од соседните земји, особено Албанија и Србија. Бројот на посетители на овој локалитет се проценува на околу 200.000 годишно. Сепак најзначајни посетители се локалните жители, од населбите во Паркот, односно градовите и регионот. Покрај најекспонираните културни и историски места за посета и рекреација, во планинскиот дел најзначајни се излетничките места : Корита, Јадера, видиковецот Коритски Рид, видиковецот Баба, видиковецот Лескоски Уши, врвот Магаро. Секако овде мора Богатството од природни и културни вредности, но и местоположбата на планината Галичица помеѓу Охридското и Преспанското Езеро, придонесуваат за привлечноста на Паркот за посетителите. Впрочем, како дел од поширокиот охридскопреспански регион, Паркот влегува во составот на најзначајната туристичка одредница во Република Македонија. Од средниот век населбата не се обновува. Во тоа време се одвива монашки живот и интензивно градење на цркви, шест на број до сега откриени и проучувани, вклучувајќи ги и двете ранохристијански. Најзачувани се ансамблите од црквата Свети Петар. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 26 Посебно се значајни атрактивните погледи кои се пружаат со панорамското возење низ паркот на делот на патниот правец од с. Трпејца до Царина од Преспанска страна или обратно. Магазинот ФОРБС овој дел од патниот правец го сместил на светската ранг листа во топ 20 во светот како атрактивни места за панорамско возење. да се напоменат изведениот систем на патеки за пешаци и велосипедисти и полетиштата за параглајдерите. Природната атракција се надополнува со користење на теренски возила кои се користат исклучиво за возење по строго одредени патеки кои се предвидени за тоа и истото претставува дополнителна атракција . ПРАВИЛА ЗА ПОСЕТИТЕЛИ НА ПАРКОТ 3.Правилно користење на поставената инфраструктура (излетнички места,видиковци,патеки) 4.Не е дозволено одтуѓување на делови од природата 5.Не е дозволено оставање на отпад 6.Не е дозволено палење на оган 1.Движењето во паркот е по строго одредени патеки 2. Посетата во строго заштитените зони од паркот се врши со придружба на водач од Националниот парк Галичица Чувајте го Националниот парк Галичица за Вас и за тие кои доаѓаат после Вас.

 Во Паркот, согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, се среќаваат 4 типови живеалишта, со вкупно 8 растителни заедници, кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Благодарение на тоа што овие живеалишта зафаќаат големи простори, голем дел од површините со тревеста вегетација во Паркот се квалификува како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Меѓу нив, брдските пасишта (Елино-балкански степи со Satureja montana, ) се посебно значајни за голем број видови орхидеи во Паркот. Во минатото, пасиштата имале и големо социоекономско значење за населението во Паркот, но и пошироко. Хазмофитската вегетација и вегетацијата на сипари. Согласно EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат два типа на хазмофитска вегетација со четири растителни заедници) и еден тип на вегетација на сипари , кои се сметаат за загрозени или ретки во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 10 Поради варовничкиот карактер на планината, водните екосистеми во Паркот имаат големо еколошко значење за голем број на клучни видови, но и воопшто. Меѓу нив се издвојуваат два типови на живелишта кои се ретки или загрозени во Европа (Привремени површински текови (влажна фаза) и Вегетација на олиготрофни брзи потоци богати со варовник. Покрај нив се среќаваат уште најмалку 5 типови водни живеалишта кои се од посебно значење за зачувувањето на голем број клучни видови без`рбетници и `рбетници. Од нив, од посебно значење имаат изворите Свети Наум, Црвена Локва, другите природни и вештачки локви, како и планинските и крајбрежните извори. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Изворите Свети Наум со својата непосредна околина се издвојува по големото социоекономско и културно значење и се вбројува меѓу најзначајните туристички одредишта во Македонија и пошироко. Водните живеалишта. Езерцето го формираат 15 крајбрежни извори и околу триесетина подводни. Количната на вода која извира од овие извори е Најголема природна вредност, вклучително и хидролошка, посебно внимание заслужува врутокот кај манастирот Свети Наум. Се наоѓа на крајниот југоисточен дел од Охридското Езеро. Го сочинуваат два дела. Првиот е издолжен налик на низинска река и по своите карактеристики е типичен претставник на карстните врутоци. На неговото дно се забележуваат бројни подводни извори. Покрај нив особено по јужниот брег има крајбрежни извори. Вториот дел кој се наоѓа низводно од првиот е поширок и со кружна форма. Во него се оформени два острови. Крајниот северен дел од врутокот преку истек долг 10 до 12.m поврзан е со Охридското Езеро. Вкупната површина на езерцето 2 оформено од врутокот е 0,342 km . Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 11 Количината на вода со потекло од Преспанското Езеро во врутоците Свети Наум и Тушемишта (Албанија) се движи околу 50%. Останатите 50% се со потекло од врнежи. За разлика од овие два врутоци, подземната врска кај Билјанините Извори во близина на Охрид поретко се потврдува. Температурата на водата се движи помеѓу минималната, најчесто о о во месец февруари, од 7,2 C до максимални 12,8 C измерени во јули. Во најголем дел од годината температурата е помеѓу 10 и 11 о C. Длабочината на езерцето е различна, но во најголем дел се движи помеѓу 2 и 3.m. Најголемата длабочина е 3,5.m. Дното во најголем дел е тињесто и скоро целосно обраснато со вегетација. Вегетацијата отсуствува само околу подводните извори. На јужниот брег има поситни до крупни фрактури од варовник. Северниот брег е претежно песочен, додека околу островите тињата е помешана со органски детритус. 3 релативно стабилна и изнесува 6 до 8 m . Поради стабилноста на изворите водостојот на езерцето многу малку се менува. На водостојот на езерцето промените во водостојот на Охридското Езеро немаат влијание. Иако гледано од брегот површината на водата во езерцето изгледа мирна, таа се движи. Брзината на -1 струењето на водата во езерцето е од 0,100 до 0,108 ms , додека -1 во истекот изнесува 1,32 ms . Подземната врска на Охридското и Преспанското Езеро била цел на истражување на голем број на хидролози. Со различни методи, односно со користење на различни трасери оваа врска е потврдена повеќе пати. Покрај потврда на поврзаноста истражувањата откриваат и други интересни податоци: Во однос на брзината со која водата поминува под Галичица податоците се многу различни. Најкратко досега забележано време е 6 часа за колку трасерот фрлен во водите на Преспанското Езеро се појавил во врутокот Тушемиште. Но покрај ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 12 Значителните промени во нивото на водата во Преспанското Езеро се резултат на повеќе фактори. Покрај другите, влијание има и состојбата (отвореноста за проток на вода) на подземните канали/пукнатини и количината на наталожени седименти во резервоарите. Хидрологијата на подземните води во Паркот е главно условена од матичниот супстрат кој во најголем дел е од варовници со сунѓереста структура и голема порозност. Овој матичен супстрат ги определува хидролошките состојби и процеси. Како генерална забелешка може да се констатира дека сите врнежи кои паѓаат на површината многу брзо понираат низ варовниците сè до водонепропусливите силикатни карпи. Полиња Суво Поле е најголемото карстно поле, со должина од 4,2 км и најголема широчина од 1 км. Има издолжена форма со две поголеми проширувања (зарамнини). Проширувањата се поврзани со низок и прилично широк превал. Дното на полето од југ кон север се снижува, т.е. во јужниот дел е на височина од 1480 м, додека во северниот на 1430 м. На западниот раб на полето се развиени голем број вртачи, додека на дното се сретнуваат хумови. Дното е покриено со резидиум и песокливи глини. На одделни делови на дното од полето на површината се јавуваат шкрилци. Задржувањето на водата во подолг временски период оди во прилог на тоа дека во пазувите на планината има големи резервоари во кои се складира водата која понира од Преспанското Езеро, а потоа преку канали и пукнатини доаѓа во Охридското Езеро. Различната брзина на доаѓање на водата потврдува и дека под Галичица нема единствен канал со кој езерата се поврзани туку се работи за бројни канали/пукнатини. овој екстрем во најголем број случаи водата под Галичица се задржува барем година дена. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 13 Ѓафа Карстното поле е со меридијански правец на протегање. Долго е 4 км со најголема широчина од 1,4 км. На дното од полето има три локви и еден бунар. Карстните полиња на Галичица во поглед на постанокот се полигенетски. Се формирале под дејство на флувијалната и карстната ерозија. Подземни карстни форми Шарбојца (Асан Ѓура) е второ по големина карстно поле, со должина од 2,5.км и широчина од 1,7.км. За разлика од претходното, карстното поле Шарбојца е разбиено со неколку хумови. Во средишниот дел на полето се издигнуваат пет хумови изградени од поотпорни карпи, во вид на ритчиња. На дното на полето присутна е локва, како и еден бунар во близина на планинската куќа. Ниските делови на полето се под тревна вегетација, додека хумовите кои се издигнуваат за 10-15 м се голи. Варовничкиот карактер на планината е причина за богатството на подземни геоморфолошки форми, како на пример пештерите и пропастите кои претставуваат значајни живеалишта на повеќе клучни видови. Според EUNIS класификацијата од 2004 година, во Паркот се среќаваат три типови на живеалишта кои се ретки или загрозени во Европа. Следствено, овие живеалишта придонесуваат за Паркот како Посебно подрачје за зачувување во рамките на Европската еколошка мрежа НАТУРА 2000. Од пештерите како значајни живеалишта се издвојуваат Мечкина Вардуљполето го чинат две проширувања со различен правец на протегање, меѓу себе одвоени со неколку ниски хумови. Првото проширување има меридијански правец југ-север, додека второто е со правец југоисток-северозапад. Полето Вардуљ е долго околу 4,5 км, со најголема ширина од 0,8 км. По дното на полето се развиени вртачи, што укажуваат на интензивна карстрификација. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 14 Пештера кај селото Лескоец (Преспа) – Пештерата се наоѓа во непосредна близина на селото Лескоец, односно под врвот Стрнина (1107 м). Вкупната должина на пештерата изнесува 43 м, додека заедно со споредните пештерски канали, должината на пештерата кај селото Лескоец достигнува 48 м. Трите пештерски 2 канали зафаќаат вкупна површина од 69 м , односно вкупната по2 вршина на внатрешноста од пештерата достигнува 96,25 м . Пештерата кај селото Лескоец преставува типичен пример на пештера во која бил присутен подземен воден тек кој денес не егзистира, односно истата е наполно сува и е од типот на суви, фосилни пештери. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Пештера Воила Наумова Пештера – е една од најинтересните регистрирани и испитани пештери покрај брегот на Охридското Езеро. Се наоѓа во непосредна близина на Црна Пештера, односно десетина метри северно од неа. Гледано во целина пештерата има полукружна форма. Вкупната должина на Наумовата Пештера изнесува 27,7 м 2 со површина на внатрешноста од 167 м . Посебна карактеристика за оваа пештера е богатството на пештерските украси. Оваа пештера исто така претставува значајно живеалиште за некои видови лилјаци. Дупка, Воила, Лескоска Пештера, додека пак пештерата Самотска Дупка е најголемата пештера во паркот со должина од 224 m. На планината Галичица се изградени десетина подземни карстни форми (пештери и пропасти). Пештерата Воила или како уште е позната под името Скалана се наоѓа 250 м западно од патот Охрид - Суво Поле, кон село Коњско. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 15 Пропаста `Рблок се наоѓа на исток од селото Пештани (2 км воздушна линија), односно југоисточно од селото Елшани на просторот наречен Гуменци, на 1015 м. Нејзината должина достигнува 15 м, со најголема широчина од 6 м. Фосилен (реликтен) глацијален релјеф Пропаст `Рблок Надморската височина на Галичица и погодната морфопластика овозможиле во текот на плеистоцентот на поедини делови да се Вкупната должина пештерата Воила изнесува 37 м, а длабочината на пештерата, од влезот до дното на нејзината најниска галерија достигнува 20 м. Пештерата Воила, претставува најбогата со украси (многубројни сталактити, сливови и пештерски столбови) од сите пештери на Галичица. Самотска Дупка Пештерата Самотска Дупка, не само по својата должина од 224 м, туку и по останатите природни карактеристики, во многу ги надминува останатите пештери на планината Галичица. Се наоѓа на источната страна од скарстената долина Студино, во горниот дел на помал скарстен дол кој напречно се спушта кон Студино. Во близина на пештерскиот влез, кој е на 1 430 метри н. в. присутно е големо количество блоковски материјал. Пештерата Самотска Дупка преставува мошне едноставен, но доста простран пештерски канал кој гледано во целина има правец на протегање југозапад-североисток. Вкупната должина на главниот пештерски канал во пештерата Самотска Дупка изнесува 207 м, додека вкупната должина, заедно со споредните пештерски канали достигнува 224 м. Пештерата Самотска Дупка во основа преставува фосилна речна пештера, односно пештера низ која истекувал подземен воден тек. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 16 Покрај двата цирка, типично глацијална форма во релјефот на Галичица e и еден помал валов. Тој започнува од излезот на горниот цирк и се движи кон север. Во крајниот југоисточен дел, од југ на валот се надоврзува скарстена долина, додека неговата западна страна во североисточниот дел е во контакт со долниот цирк. Просечната широчина на валовот изнесува околу 400 м, додека неговата должина достигнува до 2 км. Моренски наслаги, како резултат на глацијалната ерозија незначително се забележуваат на дното на цирковите, додека на превалот Липона Ливада, каде всушност доаѓало до стопување на мразната маса (1550 – 1650.метри н.в.) наталожени се значителни моренски наслаги. акумулира мразна маса, што резултирало во создавање на глацијален релјеф. На целата планина Галичица што се наоѓа на територијата на Република Северна Македонија изградени се само два цирка. Овие маркантни циркови се наоѓаат јужно од превалот Липона Ливада (1568 м) односно помеѓу него и врвот Магаро (2254 м). Цирковите се распоредени еден над друг и имаат североисточа експозиција. Дното на долниот (помал) цирк е на надморска височина од 1850-1900 м, додека рабниот дел на 2080 м. Циркот има елипсовидно-амфитеатарска форма со широк и отворен излез од околу 400 м. Дното на горниот цирк се наоѓа од ana), омеликата (Genista radiata) и Lilium heldreichii. Од габите, во оваа гр преставува типично карстно подрачје на кое тријаските масивни и банковити варовници лежат преку кристалестите шкрилци. Тоа се терени кои долго биле изложени на дејствувањето на надворешните (егзогени) фактори, кои силно го иницирале процесот на карстификација. Се забележуваат микро и макрорелјефни површински карстни форми, почнувајќи од шкрапи- плитки, ребрести, мрежасти, лочкасти и специфичните за Галичица бунарести шкрапи, бројни вртачи и скарстени суводолици до карстни полиња -кои воедно се и најголемите Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 21 површински карстни форми на планината Галичица . Нив ги има четири и тоа: Суво Поле, Шарбојца (Асан Ѓура), Вардуљ и Ѓафа. Сите главно имаат меридијански правец на протегање какво што е протегањето и на планината Галичица. Дното на сите полиња е приближно на иста височина од 1480 до 1440 m н.в.. Од подземните карстни форми регистрирани се десетина пештери и две пропасти. Од генетските типови брегови долж Охридското и Преспанското крајбрежје, односно долж подножјето на планината Галичица посебно впечатливи се тектогените и типично абразивните. Вторите се настанати со механичко делување на брановите кои создале стрмни отсеци – клифови.

Манастир Свети Наум Се наоѓа во близина на Билјанините Извори, во месноста Студенчишта, каде има сочувани остатоци на базилика која, според досегашните истражувања оваа ранохристијанска градба потекнува од V-VI век. На нејзините подни мозаици, во кружни медалјони, среќаваме претстави на долгоноги птици, претставени во резервирани движења и, што е можеби и најзначајно за овој регион, претстави на риби во вода. Мотивот на рибарски јазол, како и орнаментот во форма на рибини крлушки на мозаиците во некои градби од доцната антика и ранохристијанскиот период во овој регион, зборуваат за риболовот како едно од најстарите занимања на овој народ како и за богатството на езерото со риба. Свети Наум Охридски црквата ја подигнал во 900 година и ја посветил на светите архангели Михаил и Гаврил. Во 910 година, по смртта, свети Наум бил погребан во малата капела во црквата. Ранохристијанска базилика-Студенчишта ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 22 Пештерна црква Свети Стефан Црква Света Богородица Захумска Капелата е украсена со прекрасни фрески со сцени од животот и чудата на свети Наум. Подоцна, во времето на турското владеење, црквата била целосно разурната. Денешната црква била изградена во неколку фази во периодот помеѓу XVI и XVII век врз темелите на старата црква. Во црквата денес не е сочувана фреско-декорацијата од X век, а постојните фрески биле насликани во 1806 година. Друг карактеристичен елемент во црквата е нејзиниот иконостас во позлатена резба, изработен во 1711 година, заедно со повеќето икони. Црквата Свети Стефан, во месноста Панцир, е сместена во шуплина на карпа високо над Охридското Езеро, на околу 5 km на патот од Охрид кон Свeти Наум. Црквата е најверојатно постара, но внатрешната декорација била изведена во XV век. Фрескосликарството на оваа црква поседува високи уметнички квалитети но, за жал, оштетено е во голема мера. Богородица со Христос како и некои од црковните отци како свети Василиј Велики, свети Јован Златоуст и свети Атанасиј Александриски се некои од Ктиторскиот натпис над влезот во наосот кажува дека таа била подигната и украсена со фрески во 1361 година. Ктитор на црквата бил ќесарот Гргур, а патрон на нејзината внатрешна декорација деволскиот епископ Григориј, една од највлијателните личности на Охридската архиепископија од средината на XIV век. Црквата е изградена во форма на впишан крст во правоаголник и има нагласена височина по што се издвојува од постарите архитектонски решенија на црквите од охридскиот круг. Над централниот дел има купола, потпрена на четири столбови, а на источната страна тристрана апсида. Во времето на нејзината изградба црквата имала и нартекс на западната страна. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 23 Црква Успение на Богородица, Велестово Црквата Успение на Богородица се наоѓа во центарот на с. Велестово. Станува збор за мала, еднокорабна градба со полуоблест свод и тристрана апсида на источната страна, а како материјал за градба е употребен кршен и делкан камен. Пред повеќе години оригиналните фрески во нејзината внатрешност биле премачкани со нов слој слики, но притоа е почитуван стариот распоред на претставите и иконографската концепција останала ненарушена. Конзервација на архитектурата и живописот на црквата е извршена во 1966 година при што се откриени и неколку натписи испишани со старословенско писмо. Пештерна црква Света Богородица Пештанска сочуваните сликани претстави во оваа црква. На северниот ѕид се уште насликани и композицијата на Деисисот и фигурата на света Петка, додека патронот на црквата, архиѓаконот Стефан е претставен во нишата на проскомидијата. Црквата Света Богородица се наоѓа во карпите на источниот брег на Охридското Езеро, близу населбата Пештани. Внатрешноста на црквата е во целост покриена со фрески кои се добро сочувани и може да се датираат во средината на XIV век. Фрескодекорацијата е изведена директно врз нерамната површина на карпите и сцените се прилагодени на нивниот облик. Помеѓу најзначајните композиции се сцените од Големите Празници: Благовештение, Рождество, Сретение Христово, Крштевање, Влегување во Ерусалим, Распетие, како и претставите на светите воини и лекари и најпочитуваните светители во Охрид, светите Климент и Наум Охридски.И покрај големата влага во пештерата што предизвикува доста оштетувања на фреските, ова е најголемиот фреско ансамбл сочуван во некоја од пештерните цркви на бреговите на Охридското Езеро. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 24 Во ранохристијанската епоха изградени се двете цркви. Од Старата населба Голем Град – Преспанско Езеро Овој необичен локалитет, покажува една долга хронологија на живеење или престој на човекот на тој простор, почнувајќи од почетокот на првиот милениум пред н.е. па сè до средниот век. Островот, со површина од 22 ha, претставува пространа карпа која се издига на 30 m од површината на водата. Се наоѓа на тромеѓието помеѓу Македонија, Албанија и Грција. Најстарите артефакти од керамички садови и камено оружје укажуваат на присуство на неолитскиот човек. Подоцна во доцнобронзеното и раножелезното време престојот на островот е поинтензивен, најверојатно поради рибарење. Но, во раноантичката епоха, почнувајќи од 4 век пред н.е., очигледно тука постојано се живеело. Малата селска населба, која припаѓала на македонското племе Орести, посебно ќе заживее во периодот од 4 до 1 век пред н.е. Од тоа време се констатирани погребувања со наоди од златен и сребрен накит, од оружје и монети. Населбата од 3 и 2 век е сместена во централниот простор на островот помеѓу средновековните цркви Свети Димитрија и Свети Петар. Куќите биле градени од дрво и кал односно ѕидните платна се изведувани од преплет на гранки од фоја која расте во просторот на Преспа, покривани со слама, кој манир на градење ќе се зачува до средината на минатиот век кај населбите на брегот на езерото. Куќите биле покривани и со тегули, откриени при ископувањата. Во римската епоха животот продолжува со градење на куќи со камен и малтер, кои се сега поставени во јужниот дел од островот, посебно од 4 век натака. Близу до нив во тоа време е изградена цистерна, потпрена на карпите од југоисточниот раб на островот. Изградена во камен и хидрауличен малтер, таа се полнела со дождовница преку каналите кои биле вградени во северниот ѕид на градбата. Населението во римско време ги прифатило достигнувањата на новата цивилизација. Јавна Установа Национален парк “Галичица” - Охрид 25 сакралните градби посебно се истакнува еднобродната базилика со нартекс и бочни анекси, која била декорирана и со мозаик, поставен пред главниот влез на олтарот. 

Можноста за одмор, рекреација и природните вредности на Паркот, претставуваат главен мотив за посета на подрачјето. Посетата на манастирскиот комплекс Свети Наум, како и близината на плажите покрај Охридското Езеро, се најзначајните категории во одлуката на посетителите да го посетат Паркот. Одредени делови на подрачјето, како манастирот и извориштето во Свети Наум, претставуваат значајно одредиште за посетителите, не само од Македонија, туку и од соседните земји, особено Албанија и Србија. Бројот на посетители на овој локалитет се проценува на околу 200.000 годишно. Сепак најзначајни посетители се локалните жители, од населбите во Паркот, односно градовите и регионот. Покрај најекспонираните културни и историски места за посета и рекреација, во планинскиот дел најзначајни се излетничките места : Корита, Јадера, видиковецот Коритски Рид, видиковецот Баба, видиковецот Лескоски Уши, врвот Магаро. Секако овде мора Богатството од природни и културни вредности, но и местоположбата на планината Галичица помеѓу Охридското и Преспанското Езеро, придонесуваат за привлечноста на Паркот за посетителите. Впрочем, како дел од поширокиот охридскопреспански регион, Паркот влегува во составот на најзначајната туристичка одредница во Република Македонија. Од средниот век населбата не се обновува. Во тоа време се одвива монашки живот и интензивно градење на цркви, шест на број до сега откриени и проучувани, вклучувајќи ги и двете ранохристијански. Најзачувани се ансамблите од црквата Свети Петар. ВОВЕДНИК ЗА АКТИВНОСТИ НА ВОДАЧИ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ГАЛИЧИЦА 26 Посебно се значајни атрактивните погледи кои се пружаат со панорамското возење низ паркот на делот на патниот правец од с. Трпејца до Царина од Преспанска страна или обратно. Магазинот ФОРБС овој дел од патниот правец го сместил на светската ранг листа во топ 20 во светот како атрактивни места за панорамско возење. да се напоменат изведениот систем на патеки за пешаци и велосипедисти и полетиштата за параглајдерите. Природната атракција се надополнува со користење на теренски возила кои се користат исклучиво за возење по строго одредени патеки кои се предвидени за тоа и истото претставува дополнителна атракција.

1.Движењето во паркот е по строго одредени патеки.
2.Посетата во строго заштитените зони од паркот се врши со придружба на водач од Националниот парк Галичица.
3.Правилно користење на поставената инфраструктура (излетнички места,видиковци,патеки). 
4.Не е дозволено одтуѓување на делови од природата. 
5.Не е дозволено оставање на отпад.
6.Не е дозволено палење на оган.  

Чувајте го Националниот парк Галичица за Вас и за тие кои доаѓаат после Вас.

On registration, participants authorize the organizers to freely use any images depicting athletes during their participation in Ohrid Ultra-Trail®, whether still or in movement, with no territorial or time limits.